Siyasallaşma Sürecinde Halku’l-Kur’an Tartışmaları

Authors : Muharrem Akoğlu

Pages : 353-382

Doi:10.28949/bilimname.469726

View : 16 | Download : 11

Publication Date : 2019-04-30

Article Type : Research

Abstract :Tarih boyunca insanlık, farklı ilahî kitaplara muhatap oldu. Bu durum, kitaplar çerçevesindeki hitabın mahiyeti hususunda insanların merakını celp etti. Hatta konunun, süreç içerisinde farklı toplumlarda tartışıldığı görüldü. Nihayet Müslüman toplum da Kur’an’ın yaratılmış olup-olmadığı hususunu sorgulamaktan kendini soyutlayamadı. Bu bağlamda Müslüman ilim adamları kendi perspektifleri doğrultusunda farklı görüşler ortaya koydu. Nitekim bazıları, konunun Grek felsefe temelli veya Yahudilik, Hristiyanlık gibi dış kaynaklı olduğu kanaatini ileri sürerken, diğerleri de konunun Müslüman toplumun kendi iç bünyesinden kaynaklanan bir tartışma olduğunu dile getirdi. Kur’an’ın mahluk olup-olmadığı hususunda ilmî düzlemde başlayan ve gelişen tartışmalar, tarihin belli kesitlerinde siyasetin malzemesi haline dönüştürülerek, siyasallaştırıldı. Nitekim Abbasî halifesi Me’mun (198-218/813-833) ile başlayıp, Mütevekkil (232-247/847-861) ile son bulan Mihne Süreci, bu siyasallaşmanın çok açık yaşandığı bir dönemdir. Me’mun döneminde sosyo-politik şartların etkisiyle konunun tedricen siyasal ortama taşındığı bilinmektedir. Daha çok mevali kimlikli kişiler tarafından dile getirilen konu, ilmî merakı ve tecessüsü ile dikkat çeken halife tarafından sarayda oluşturulan ilim meclislerinde tartışılmaya açıldı. Bu durum konunun toplumsallaşmasının zeminini oluşturdu. İlk dönemlerde Halife, konu hakkında herhangi bir kanaat ortaya koymaktan kaçındı. Ancak uzun tartışma süreçleri neticesinde Kur’an’ın mahluk olduğu yönündeki görüşü, kendisinin de kabul ettiğini resmen ilan etti. Bu süreçte daha çok ilmî ortamlarda kişisel tercih veya kanaat şeklinde gündem olan konu, halifenin güçlü rakibi Bizans’a karşı sefere çıktığında fiilî siyasetin enstrümanı haline dönüştürüldü. Seferde olan halife, Bağdat’taki vekili İshak b. İbrahim’e talimat niteliğinde birtakım mektuplar gönderdi. Bu mektuplar, halku’l-Kur’an konusunun resmî olarak siyasallaşma sürecini başlattı. İlk aşamada halife, devlet yöneticilerinin ve bürokratların konu etrafında sorgulanmalarını isteyerek işe başladı. Şüphesiz yeni bir süreci ifade eden bu durum, Kur’an’ın mahluk olup-olmadığı hususunun, siyasallaştırılarak devlet politikası haline dönüştürüldüğü anlamına geldi.
Keywords : İslam Mezhepleri Tarihi, Halku’l-Kur’an, Bişr el-Merisî, Mihne, Abbasî, Me'mun