Abdülganî En-Nablusî’nin Zimmîlerin Mâlî Yükümlülüklerine Dair Fetvası: Tahkik ve Tahlil

Authors : Emine Nurefşan Dinç

Pages : 759-813

Doi:10.28949/bilimname.466059

View : 15 | Download : 10

Publication Date : 2019-04-30

Article Type : Research

Abstract :Bu çalışmanın konusunu birçok ilimde olduğu gibi fıkıhta da derin vukufiyete sahip bir âlim olan Abdülganî en-Nablusî’nin (v. 1143/1731) zimmîlerin cizye haricinde mükellef kılındıkları vergi ve ödemelere dair bir fetvası teşkil etmektedir. Sözkonusu fetva çeşitli yazma eser kütüphanelerinde bulunan yazma nüshalarda yer almaktadır. Nablûsî bu fetvâyı, Kudüs’te yaşayan bazı müslümanların sorusu üzerine 1114 (1702) senesinde vermiştir. Sorunun sahipleri, Nablusî’ye Kudüs’te ikamet eden zimmîlerin, bazı müslümanlara, belli aralıklarla avâid adı altında aynî ya da nakdî ödemeler yaptıklarını ifade ederek, bu nakit ve eşyaları almanın müslümanlar için helal olup olmadığını sormuşlardır. Ayrıca Nablusî’den, kadının, bu konuda, avâidi alan kimselerin varislerini değil de başkalarını hak sahibi kılma salahiyetinin bulunup bulunmadığı hususunu da cevaplamasını istemişlerdir. Nablusî’nin yaşadığı zaman dilimi devrin hâkim devleti Osmanlı Devleti’nde dengelerin bozulduğu, buna bağlı olarak haksız uygulamaların arttığı döneme tekabül etmektedir. Bu durum vergi sisteminde de tezahür etmiş, bu dönemde tebea kanunsuz olarak fazladan birçok vergi ve ödemelerle yükümlü kılınmıştır. Avâidi de bu kapsamda gören Nablusî, zimmîlerin cizye verdikten sonra ibadetler dışında müslümanların sahip oldukları hak ve mükellefiyetlerin aynına sahip olacaklarını, ilave bir ödemeyle yükümlü tutulamayacaklarını ifade etmiş, ayrıca tebeaya yüklenen kanunsuz ödeme mükellefiyetlerinin tümüne karşı çıkmıştır. Nablusî meseleyi müdellel bir şekilde ele alırken, aynı zamanda zimmîlere hak ve hukuk çerçevesinde nasıl muamele edilmesi gerektiğine dair kıymetli bilgiler de vermiştir. Makalede şer‘î vergiler haricindeki vergilere kayıt getirmek suretiyle cevaz veren fakihlerin görüşleri aktarılmış, dönemin Osmanlı Devleti’ndeki vergi uygulamaları hakkında bilgi verilmiş, Nablusî’nin verdiği fetvanın muhtevası tanıtılarak tahlile tabi  tutulmuştur. Son kısımda küçük bir risale hacminde olan fetvanın tahkikli neşri yer almıştır.
Keywords : İslam Hukuku, Zimmî, Cizye, Osmanlı Vergi Devleti’nde Vergi Uygulamaları, Abdülganî en-Nablusî