İmâmiye Şîası'nda Merci-i Taklîd Şeçimi: Teorik ve Pratik Açıdan Değerlendirme

Authors : Halil Işilak

Pages : 375-397

Doi:10.28949/bilimname.423606

View : 18 | Download : 13

Publication Date : 2018-10-31

Article Type : Research

Abstract :İmâmiyye Şîası’nda İmamın gaybetiyle birlikte intizar nazariyesi çerçevesinde onun otoritesini kimin üstleneceğiyle ilgili ilk dönemlerden itibaren farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Dördüncü asırdan itibaren mezhep uleması bu otoritenin müctehidler tarafından üstlenilmesi gerektiğiyle ilgili çeşitli nazariyeler geliştirmişledir. Fakat imamın; cihad, fey dağıtımı, Cuma imamlığı, ahkâmı uygulama, hadleri ikame etme, zekât ve humus gibi görevlerinden hangilerini ve bu görevleri ne dereceye kadar ulemanın üstleneceği meselesi tarihi süreçte temel tartışma noktalarından birisi olmuştur. Gâib imamın otoritesinin ulemaya devrinde, on dokuzuncu asrın ortalarından itibaren fiili olarak ortaya çıkmaya başlayan merci-i taklîd nazariyesiyle birlikte yeni bir aşamaya geçilmiş ve bu devir işlemi artık daha kurumsal bir yapıya doğru evirilmiştir. Bu noktada imamın naibi olarak karşımıza çıkan ulemanın taşıması gereken temel vasıflar konusunda çeşitli kriterler ortaya konulmuştur. Genel olarak ilim, adalet ve takva bir müctehidin merci-i taklîd olabilmesi için taşıması gereken temel vasıflar olarak belirlenmekle birlikte, fiiliyatta bu makama yükselmek için farklı unsurlar da etkili olmuştur. 1979 İran İslam Devrimi ve ulus devletlerin teşekkülü gibi siyasal dönüşümler, müctehidin bulunduğu ülkedeki toplumsal yapı, selefinin tayini, zekât, humus gibi dini gelirler üzerindeki hâkimiyet kabiliyeti, toplumsal ve siyasal dönüşümler karşısında müctehidin konumu, bulunduğu ülkelerdeki yönetimlerin onlara karşı tutumları gibi unsurlar fiiliyatta merce’iyyeti şekillendirmiştir. Makalemizde, teorik ve pratik yönüyle bir müctehidin merci-i taklîd makamına yükselmesindeki temel etkenler tahlil edilecektir . 
Keywords : İslam Mezhepleri Tarihi, İmâmiyye Şîası, Gâib İmam