Hiciv Oklarını "Kur’ân" Sadağından Çeken Âmâ: Basralı Nüktedan Ebü’l-‘Aynâ

Authors : Muhammed Efil, Şener Şahin

Pages : 73-95

Doi:10.28949/bilimname.379804

View : 15 | Download : 13

Publication Date : 2018-04-30

Article Type : Research

Abstract :Klasik Arap mizahının en dikkat çekici ve nevi şahsına münhasır özelliklerinden birisi olarak, Müslümanların kutsal kitabı Kur’ân-ı Kerim’e ait birçok ayeti veya ayet parçasını, mizahın özünü teşkil edecek biçimde bir güldürü vesilesi olarak kullanmış olması, mizah tarihi ve mizah felsefesi açısından analiz edilmeyi hak eden bir olgudur. Kutsal Kitab'ın çağrışım gücünden yararlanmayı hedefleyen ve aşağı yukarı "Kuran metnine ait tam bir âyetin veya âyet parçasının, güncel bir diyalog bünyesine ya da nazım veya nesir türündeki bir yazının muhtevâsına dercedilmesi" şeklinde tanımlanabilecek olan bu edebî sanat, klasik Arap edebiyatı kaynaklarında; "hüsnü't-tevessül", "et-temessül bi'l-Kurân", "el-istiş-hâd bi'l-Kurân", "iktibâs" ve "tazmin" gibi benzer anlamlar içeren bir takım terimlerle ifâde edilmiştir. Bu mizah türünün en tepesinde şakacılığıyla ve hazırcevaplığıyla tanınan Abbasi dönemi saray nedimlerinden Ebü’l-‘Aynâ (ö.283/896) yer almaktadır. Ona ait rivâyetlerin sayıca çokluğu ve bu rivâyetlerin sonraki dönem eserlerde bolca yer alacak biçimde korunmuş olması, bir saray nedimi olarak saray çevresiyle kurduğu diyalogların büyük bir kısmının rivâyete sıkça konu edilmesi gibi sebepler, Ebü’l-Aynâ’nın, Kuran eksenli nüktecilik sanatı bağlamında değerlendirilmesine zemin hazırlamıştır.
Keywords : Kuran, Mizah, Ebü'l-Aynâ, Arap Dili ve Belagatı