Matematik, İhvân-ı Safâ Felsefesinin Dayandığı Aksiyomatik Zemin midir?

Authors : Metin Koçhan, Muhammet Fatih Kiliç

Pages : 77-95

View : 19 | Download : 7

Publication Date : 2017-12-25

Article Type : Research

Abstract :Bu makalenin amacı, IV/X. asırda Basra ve civarında bir felsefe topluğu olarak yaşayan İhvân-ı Safâ’nın sıklıkla başvurduğu matematiği, kendi felsefeleri için tutarlı bir şekilde aksiyomatik zemin olarak kullanıp kullanmadıklarını soruşturmaktır. Bu soruşturmayı gerekli kılan husus, İhvân’ın, Pisagorculuğa dayanarak öne sürdüğü matematiğin bütün ilimlerin temeli olduğuna ilişkin iddiasıdır. Bu iddianın geçerliliğini tespit etmek için İhvân’ın felsefi ilimler arasında zikrettiği tabiat ve ilahiyat ilimlerinin matematikle olan ilişkisi, bu makalede, birtakım örnekler özerinden analiz edilmektedir. İhvân’ın Tanrı’nın varlığını ispatlamak üzere geliştirdiği teleolojik kanıt ve içerimi, tabiattaki matematiksel hesap, düzen ve dengeden hareket ettiği için matematikten metafiziğe doğru bir seyir takip eder. Bu seyir, İhvân’ın matematiği düşüncelerinin temeline yerleştirdiği izlenimi verir. Fakat Tanrı’nın varlığı, birliği, mevcudatın Tanrı’dan sudûru gibi metafizik meselelerdeki matematik referanslarında İhvân, 0’ı görmezden gelir, 1’i sayı olarak kabul etmez ve sayılar arasında ontolojik bir hiyerarşi kabul eder. Bu tür açıklamalarında İhvân’ın, kendi döneminde kaydedilen matematik sahasındaki gelişmeleri dikkate almadığı, bunun yerine Pisagorcuların etkisi altında kaldığı görülür. Bu nedenle İhvân, matematiği yer yer bağlamından koparır ve onu metafizik doktrinlerden hareketle okumayı sürdürür. Bu ise metafizikten matematiğe doğru bir seyir arz ettiği için matematiğin bütün ilimlerin temeli olduğuna ilişkin İhvân’ın iddiasını büyük ölçüde zaafa uğratır.
Keywords : Matematik Felsefesi, İhvân-ı Safâ, Varlık-Matematik İlişkisi, Cismânî Âlem, Ruhânî Âlem, Üstün Oran.