Şehir Şiirleri Bağlamında Arap Edebiyatında Antakya

Authors : Yakup Göçemen

Pages : 263-288

View : 26 | Download : 10

Publication Date : 2021-12-20

Article Type : Research

Abstract :Anadolu, tarih boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış bir coğrafyadır. Tarihin çeşitli dönemlerinde Anadolu’da hüküm süren medeniyetlerde bazı şehirlerin ön plana çıktığı görülmüştür. Antikçağ’dan günümüze kadar Akdeniz’in Doğu kıyılarında yer alan ve farklı medeniyet ve kültürlerin bir arada yaşadığı önemli bir yerleşim birimi olan Antakya, gerek çeşitli inançların yaşandığı bir coğrafya olması gerekse âdeta bir mozaiği andıran etnik çeşitliliğiyle yüzyıllar boyunca Anadolu’nun sembol şehirlerinden biri olmuştur. Ebû ‘Ubeyde b. el-Cerrâh komutasındaki İslâm kuvvetleri tarafından kuşatıldığı 636 yılından itibaren Müslümanların ve Arapların dikkatlerini çeken bir yerleşim birimi haline gelen Antakya, sırasıyla Emevîler, Abbâsîler, Tolunoğulları, İhşîdîler, Hamdânîler, Selçuklular ve Memlüklerin hâkimiyeti altına girmiştir. Anadolu topraklarının en güneyinde yer alan şehir, Memlüklerden önce bir süre Haçlılara boyun eğse de tarih boyunca Arapların ve Müslümanların ilgi odağı olmayı başarmıştır. Tarihsel döngü içinde farklı güçler arasında el değiştiren Antakya, başta şiir olmak üzere Arap edebiyatının farklı türlerine konu olmuştur. Arap edebiyatı kaynaklarında yer alan söz konusu şiirlerin incelenmesi sonucunda bunların büyük bir bölümünün Antakya’nın muhtelif yönlerini tasvîr ettiği, bir kısmının da çeşitli gerekçe ve vesilelerle şehri övdüğü veya yerdiği görülmüştür. Ayrıca Antakya’dan bahseden beyitler içeren şiirlerin sadece şehrin İslâm Devleti hâkimiyeti altına girdikten sonraki sürece ait olmadığı, aksine İslâm öncesi dönemde yaşamış İmruu’l-Kays ve Züheyr b. Ebî Sülmâ gibi şairlerin şiirlerinde de yer aldığı anlaşılmıştır. İslâmî dönemde el-Buhturî, İbn Hayyûs, Ebu’l-‘Alâ’ el-Ma‘arrî, İbnu’l-Kayserânî, el-Kâsım b. Dâvûd et-Tarsûsî, Abdurrahîm el-Bur‘î ve Nizâr Kabbânî gibi şairler, Antakya’ya dair tasavvurlarını methiye, hiciv, mersiye veya tasvîr şiirlerine yansıtmışlardır. Ancak Arap edebiyatında Antakya’yı en yoğun biçimde ele alan edebî ürünün, İbnu’l-Verdî’nin "el-Makâmetu’l-Antâkiyye” adını verdiği eser olduğu özellikle belirtilmelidir. Şairin Antakya hakkındaki izlenimlerinin, şehri ziyaret eden hayalî bir hikâyeci karakterle şehirde yaşayan başka hayalî bir kahraman arasında geçen diyalog üzerinden aktarıldığı bu makâme, Antakya’yı eşsiz bir şehir olarak tasvîr eden beyitler içermektedir.
Keywords : Arap Dili Belâğatı, ArapŞiiri, Tasvîr, Methiye, Hiciv, Antakya