TÜRKİYE CUMHURİYETİ DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI BELGELERİ IŞIĞINDA İRAN İŞGALİ SONRASI TÜRK-İRAN SINIRINDA TÜRK-SOVYET GERGİNLİĞİ (1941-1943)

Authors : Yunus Bor

Pages : 82-88

Doi:10.48122/amisos.1503918

View : 7 | Download : 15

Publication Date : 2024-07-31

Article Type : Research

Abstract :İkinci Dünya savaşı insanlık tarihinin en kanlı savaşlarından biri olmuş 60 milyondan fazla insan hayatını kaybetmiştir. Savaş bittiğinde birçok ülke kıtlık ve hastalıklarla mücadele etmiştir. Tarihin en kanlı savaşlarından biri olan bu savaşta İran savaş başladıktan iki yıl sonra İngiliz ve Sovyetler tarafından 25 Ağustos 1942’de işgal edilmiştir. İngilizler İran’ın güneyine yerleşmiş Sovyetler Birliği ise İran’ın kuzey ve kuzeybatı bölgelerinde hakimiyet kurmuştur. Türk-İran sınırının bulunduğu bölgede İran kuvvetlerinin yerini Sovyet kuvvetleri almıştır. Çalışmada, Sovyet- İran ilişkileri kapsamında Sovyetlerin bu bölgeye yerleşme süreci anlatılacak daha sonra bu bölgede Türk askerleri ile yaşadıkları sorunlar irdelenerek bu sorunların Türk-Sovyet ilişkilerine etkisi ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Sınır ihlalleri nedeniyle Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye verdiği uyarılar ve Türkiye’nin bu uyarılara karşı verdiği tepkiler de ele alınacaktır. Sovyetler Birliği’nin İran’ı işgal ettikten sonra Türkiye sınırını ihlal etmesinden kaynaklanan küçük çaplı çatışmalar ve bu çatışmalar neticesinde her iki taraftan verilen kayıplara yer verilmiştir. Türk- Sovyet ilişkilerinin zaman zaman gerginleşmesine neden olan bu olaylar iki ülkenin hadiselere sağduyulu yaklaşmasıyla büyümeden çözüme kavuşmuştur. Çalışmamızda, özellikle araştırmacılara yeni açılan Türkiye Dışişleri Bakanlığı arşiv kaynakları kullanılmış ayrıca dönemin diğer ana kaynaklarına da yer verilmiştir. Dışişleri Bakanlığı arşiv belgeleri bize Türkiye’nin bu dönemde Sovyetlere karşı nasıl bir politika izlediğine dair ipuçları vermektedir. Türk-İran sınır bölgesinde gerçekleşen bu hadiseler Dışişleri Bakanlığı belgelerinde anlatıldığı üzere 1941-1943 yılı Türk- Sovyet ilişkilerini etkilemiş hatta Sovyetlerin Türkiye’ye nota vermesine neden olmuştur. Ayrıca sınır bölgesinde yaşayan Kürt grupların Sovyetler tarafından nasıl desteklendiği ve Türkiye’nin bu desteği durdurmak için hangi diplomatik yolları kullandığı İngiliz Devlet Arşivi’nden alınan belgeler ile ortaya konmuştur.
Keywords : Türk-Sovyet ilişkileri, Türk-İran sınırı, Türkiye, İran, Sovyetler Birliği.