MOĞOL İDARÎ SİSTEMİNDE ÇİNLİ VEZİR YEH-LU CH’U-TS’Aİ

Authors : Derya Coşkun

Pages : 31-40

Doi:10.48122/amisos.1475338

View : 35 | Download : 20

Publication Date : 2024-07-31

Article Type : Research

Abstract :Moğol tarihinde teşkilatlanma ve idarecilikte kozmopolit etnik kökene dayalı birçok devlet adamının varlığı dikkat çekmektedir. Buna sebep olarak Moğolların Uygur Türklerinin tecrübelerine ve teşkilatlanmadaki başarılarına daha çok güveniyor olmaları gösterilse de sonraki süreçte özellikle Çin hâkimiyeti sonrasında Çinli vezirler ve bürokratların da bu yapılanma içerisinde faal bir şekilde olmaları Moğol idare sisteminde çoklu etnik kökene duyulan sempatiye işaret etmektedir. Moğolların göçebelikten yerleşik hayata geçişlerinin travmatik bir sonucu olarak görülen bu durum, Moğol devlet yapısında çoklu etnik gücün bir araya gelmesine ön ayak olmuştur. Bu bağlamda devlet içerisinde Han’ın üzerinde ciddi etki kurabilen Çinli bir bürokratın evladı olarak karşımıza çıkan Yeh-lu Ch’u-ts’ai ayrı bir yere sahiptir. Onu önemli kılan husus, devlet idaresinde kimsenin onun karşısında duramayacak kadar etkin bir güce sahip olamamasıdır. Cengiz Han’ın desteği ile başladığı Moğol idarecilik yolculuğuna Ögeday Han zamanında daha da güçlü adımlarla ilerlediği görülen bu Çinli vezirin siyasî, askerî ve iktisadî boyutta birçok reforma imza attığı görülmektedir. Ögeday Han’ın her icraatında kayıtsız şartsız ona sunduğu desteğin elbette ki Yeh-lu Ch’u-ts’ai’nin idarecilik kimliğinde olumlu ve olumsuz birçok dönütü olmuştur. Bu durum özellikle Ögeday Han’ın ölümü sonrasında belirgin bir şekilde hissedilmeye başlanmış ve Yeh-lu Ch’u-ts’ai’nin de içinde bulunduğu farklı etnik yapıda birçok bürokrat itibarsızlaştırılarak devlet idaresinden uzaklaştırılmıştır. Bu çerçeveden bakıldığında makale, Yeh lu Ch’u-ts’ai’nin Moğol idari sistemindeki kimliği ve icraatları hakkında önemli bilgiler ve tartışmalar sunmayı amaçlamaktadır.
Keywords : Moğol, Teşkilat, Yeh-lu Ch’u-ts’ai, Çin, Teşkilat.