The Spreading of Naqshbandiyya in Western Asia in The 19th Century

Authors : Abdulcebbar Kavak

Pages : 15-26

Doi:10.33722/afes.1092858

View : 15 | Download : 6

Publication Date : 2022-04-20

Article Type : Research

Abstract :Tasavvufun kurumsal yapıları olan tarikatlar, Miladî 12. yüzyıldan itibaren Müslümanlar arasında yayılmaya başlamıştır. Bu tarikatlardan bazıları belli bir bölgede faaliyet yürütürken, diğer bir kısmı İslam dünyasının hemen her yerinde yayılmıştır. Bu yaygın tarikatlardan biri de Nakşibendîliktir. Adını Muhammed Bahâeddin Nakşibend’den alan tarikat, Orta Asya’da Türklerin yoğun yaşadığı Buhara ve Maverâünnehir bölgelerinden sonra Afganistan ve İran’da etkili olmuştur. Şeyh Ubeydullah-ı Ahrâr döneminde Anadolu’da faaliyet yürütmeye başlamıştır. 17. yüzyılın başından itibaren Şeyh Ahmed Sirhindî döneminde Müceddidiyye adıyla Hint alt kıtasında ciddi bir varlık göstermiştir. Dinî, siyasî ve toplumsal alanlarda Doğu Asya’da ağırlığını hissettirmiştir. Bu dönemde bazı Müceddidî şeyhlerinin faaliyetleriyle Batı Asya’da da tanınmaya başlasa da Hint alt kıtasındaki gibi güçlü bir etkiye sahip olamamıştır. Nakşibendîliğin Batı Asya’da güçlü bir toplumsal zemine kavuşması 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Şehrezorlu Mevlânâ Hâlid döneminde gerçekleşmiştir. Mevlânâ Hâlid, Hindistan’da bulunan Şah Abdullah Dihlevî’nin yanında tasavvufî eğitim aldıktan sonra onun tam yetkili halifesi olarak Batı Asya’da görevlendirilmiştir. Nakşibendîlik Mevlânâ Hâlid döneminde Hâlidiyye adıyla anılmaya başlanmıştır. Irak’ta ortaya çıkan Hâlidîlik, Batı Asya’nın bütün bölgelerinde etkili olmayı başarmıştır. Nakşibendîliğin Batı Asya’daki bu başarısının temelinde Mevlânâ Hâlid eş-Şehrezorî’nin karizmatik kişiliğinden, Batı Asya toplumlarının siyasî ve toplumsal durumlarına, Hâlidîliğin dinamik ve ihyâcı bir hareket olarak ortaya çıkmasından, Hâlidî şeyhlerinin dinî, siyasî ve toplumsal liderler olarak yaşadıkları bölgelerde itibar kazanmalarına kadar pek çok faktör bulunmaktadır. Bu çalışmada günümüze kadar etkileri devam eden bu tarikatın Batı Asya’daki bu başarısının irdelenmesi ve bu alanda yapılacak araştırmalar için temel bazı bilgilerin sunulması amaçlanmıştır.
Keywords : 19. Yüzyıl, Batı Asya, Tasavvuf, Nakşibendîlik, Hâlidîlik