Panoptikondan Omniptikona: Yeni Medya ile Dönüşen Panoptikonun Filmlerdeki Yansıması

Authors : Elanur Uzak

Pages : 104-129

Doi:10.52613/ujhc.1084508

View : 19 | Download : 8

Publication Date : 2022-10-25

Article Type : Research

Abstract :İktidar kavramı, insanın varoluşundan bugüne kadar gelip devamlılık arz eden, döneme göre sürekli olarak değişim ve dönüşüm gösteren bir kavramdır. İktidar, dünyada olup bitenden haberdar olan, kimi zaman bunları oluşturan fakat en önemlisi bu gelişmeleri gözetleyen güçtür. Michel Foucault, iktidar kavramı üzerinde çalışmalar yapmış, Jeremy Bentham’ın "\textit{panoptikon}” kavramını bir metafor olarak kullanarak, topluma yayılan iktidarın göstermiş olduğu değişimi ve iktidarın görünmezliğini açıklamaya çalışmıştır. Bentham’ın hapishane ve gözetleme modelinin toplumun mikro çatlaklarına değin yayıldığını düşünen Foucault; okul, hastane ve fabrikaların bu sistemle çalıştığını, iktidarın gözünün bu kurumlara yerleştiğini savunmaktadır. Fakat özellikle son 20 yılda teknoloji ve internetin hayatımızı yoğun bir biçimde işgal etmesiyle beraber gözetim küreselleşmiş ve bu gelişmelere bağlı olarak dönüşerek yeni kavramsallaştırmaların gündeme gelmesine neden olmuştur. Bilgi, eğlence ya da güvenlik amacıyla kullanılan internet çerezleri, akıllı cihazlar, televizyon, sosyal medya, kredi kartları, GPS ve yazılımların yeni bir gözetleme ve denetim ortamına işaret ettiği söylenebilir. Bu yeni gözetleme biçimi \textit{süperpanoptikon} kavramına işaret etmektedir. Televizyon ve radyo gibi araçlarla çoğunluğun azınlığı gözetlemesi ise \textit{sinoptikon} kavramıyla açıklanmaktadır. \textit{Omniptikon} ise sosyal medyada kişilerin karşılıklı olarak birbirlerini gözetlemesini ifade etmektedir. Bu çalışmada artık yaşadığımız çağı anlamak ve açıklamak bakımından kavramsal yeterliliği azalan panoptikon kavramından türeyen süperpanoptikon, sinoptikon, omniptikon gibi yeni kavramsallaştırmalar sinema filmleri üzerinden ele alınıp analiz edilmeye çalışılacaktır.
Keywords : Gözetim, İktidar, Omniptikon, Panoptikon, Sinoptikon, Süperpanoptikon