Erken Dönemde Şîa-Mu‘tezile Etkileşiminin Tarihi Seyri

Authors : Hasan Basri Demirer

Pages : 75-92

Doi:10.48203/siader.844184

View : 17 | Download : 14

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research

Abstract :Şîa ve Mu‘tezile, İslam düşünce tarihinde ortaya çıkan ilk mezhebî oluşumlardandır. Mu‘tezile, itikadî meselelelerin izahında akla ve felsefeye başvurmasıyla; Şîa ise imamet görüşü ile ön plana çıkmıştır. Söz konusu iki mezhebin ortaya çıktıkları bölge ile ilk teşekkül dönemleri belli ölçüde paralellik göstermektedir. Bu bağlamda Mu‘tezile ve Şîa’nın hicrî ikinci asrın başlarında ortaya çıktıkları ve bu dönemden itibaren bir etkileşim halinde oldukları söylenebilir. Çalışmada ilk olarak, çoğunlukla Mu‘tezile’nin etkileyen, Şîa’nın ise etkilenen tarafta olduğu ortaya konulmaya çalışılmış, Şîa’nın Mu‘tezile’den etkilenmediği iddiası incelenmiştir. Ardından, Mu‘tezile’nin ortaya çıkışı ile başlayıp, Şîa’nın usûlî düşünceyi benimsediği döneme kadar geçen sürede kurulan ilişki, tarihî süreç gözetilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Şîa’nın özellikle on ikinci imamın gaybetine ilişkin fikirleri rasyonalize etme teşebbüsleri, Mu‘tezile ile fikrî yakınlaşmasında etkili olmuştur. Ebû Sehl Nevbahtî ve İbn Kıbbe’nin girişimleri ile başlayan aklîleşme süreci, İbn Cüneyd ve İbn Ebî Akîl gibi Şiî alimlerle devam etmiş, Şeyh Müfîd ile birlikte fikrî kurumsallaşma tamamlanarak usûlî düşünce teşekkül etmiştir. Şeyh Müfîd’in benimsediği Mu‘tezilî fikirler, öğrencileri Şerif Murtaza ve Şeyh Tusî tarafından devam ettirilmiştir.
Keywords : İslam Mezhepleri Tarihi, Şîa, Mu'tezile, Siyaset, İtikad