Bir Şiî Mezhepler Tarihi Kaynağı Olarak Tebsiratu’l-Avâm

Authors : Yalçın Yoncalik

Pages : 221-244

Doi:10.48203/siader.736622

View : 19 | Download : 10

Publication Date : 2020-12-31

Article Type : Research

Abstract :Şiî İmâmî/İsnâaşerî bir müellif tarafından İslâm mezhepleri tarihi alanında Farsça olarak yazılmış ilk eserlerden birisi Tebsiratu’l-‘avâm fî ma‘rifet-i makâlâti’l-enâm’dır. Klasik dönem mezhepler tarihi eserleri arasında sayabileceğimiz Tebsiratu’l-‘avâm hicrî yedinci yüzyıl da 630/1232 yılında yazılmıştır. Yakın tarihe kadar müellifi hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür. Yazıldıktan kısa süre sonra, 658/1260 yılında Arapçaya tercüme edilmiştir. Eserin müellifinin Cemâleddin Muhammed Râzî olduğu, ancak Arapça tercüme bir el yazma nüshasının bulunmasıyla anlaşılabilmiştir. Tebsiratu’l-‘avâm müellifi kendinden önceki kaynaklardan yararlanmakla birlikte orijinal yaklaşımlara da sahiptir. Müellifinin Şiî oluşu, Farsça olarak kaleme alınan ilk mezhepler tarihi kitaplarından biri olması ve gāli Şiî fırkalara farklı yaklaşımı, eserin dikkat çeken hususiyetlerindendir. Tüm fırkaların iki ana koldan; Ehl-i sünnet ve Şîa’dan neşet ettiğini savunan Tebsiratu’l-‘avâm müellifi Şîa/İsnaâşeriye mezhebini hak ve kurtuluşa eren tek fırka ilan ederek diğer mezheplere nispet ettiği birtakım görüşler nedeniyle onların sapkın, yoldan çıkmış ve sonradan türeme bidatler olduğunu ileri sürmektedir. Alanın uzmanları eserin yazıldığı dönemi ve müellifin yetiştiği ortamı tespit etmenin eser hakkında sağlıklı sonuçlara ulaşma imkânı sağladığını ifade etmişlerdir. Ülkemizde mezkür eserle ilgili literatürün yeterli olmaması ve yeni bilgilerin ortaya çıkması konuyu ele almamızda önemli bir etken olmuştur. Bu makalede Tebsiratu’l-‘avâmın elimizde olan iki farklı neşri ve Arapça çevirisinin bir el yazma nüshası karşılaştırılarak hem eser hakkında hem de günümüze kadar tartışmalı olan müellifi ve yaşadığı siyasî ortam hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca eser, fırkaların tasnifi ve muhteva açısından değerlendirilmiş, kendisi de Şiî olan müellifin diğer Şiî fırkalara yaklaşımı ele alınmıştır.
Keywords : Cemâleddin Muhammed Râzî, Tebsiratu’l-Avâm, Şia, İsnâaşeriyye, Makâlât