"Sosyal Kaçakçılık": Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Tekellere Direniş

Authors : Murat Metinsoy

Pages : 247-269

Doi:10.26650/siyasal.2020.29.2.0096

View : 13 | Download : 5

Publication Date : 2020-10-30

Article Type : Research

Abstract :Tekeller devletin ortaya çıktığı ilk dönemlerden yirminci yüzyıla dek yönetici sınıfların ekonomiyi ve siyaseti şekillendirmede kullandığı en önemli araçlardan biri oldu. Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyet’inde de tekel siyaseti yaygın olarak başvurulan bir uygulamaydı. Osmanlı’da genelde sultanların hazinesine gelir sağlama işlevi ağır basan tekeller, yirminci yüzyılın başında ve özellikle Cumhuriyet ile birlikte yerli üreticilerin himayesi ve modernleşme projeleri için kaynak yaratılması gibi roller üstlendi. Tekel siyasetinin bu yönü büyük ölçüde gün ışığına çıkarıldı. Öte yandan, tüketicilerin ve küçük üreticilerin tekel sistemine yönelik tepkileri çok az incelendi. Osmanlı’da tütün kaçakçılığı bağlamında tekellere direniş incelenmesine karşın, Cumhuriyet dönemine ilişkin bilgilerimiz oldukça sınırlıdır. Bu makale arşiv kaynakları ve gazeteler gibi birincil kaynaklardan yola çıkarak, Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde dar gelirli tüketicilerin ve üreticilerin tekellere direnişini, küçük ölçekli kaçakçılık faaliyetleri üzerinden incelemektedir. Kaçakçılık addedilen faaliyetlerin çoğunun tekel sisteminin getirdiği kısıtlamalarla ve tekel ürünlerinin yüksek fiyatlarıyla başa çıkabilmek için dar gelirli üretici ve tüketicilerin başvurduğu bir mücadele aracı olduğunu öne sürmektedir. Kaçakçılığın, devleti modernleşme projeleri için ihtiyaç duyduğu kaynaklara ulaşma konusunda sınırlandırarak ve tekel uygulamalarıyla ilgili tavizler vermeye zorlayarak, dar gelirli insanların devlet karşısında pazarlık gücünü artıran sosyal bir niteliği olduğunu göstermektedir.
Keywords : Devlet kapitalizmi, tekeller, dolaylı vergiler, kaçakçılık, kayıtdışı ekonomi, tekellere direniş