KLASİK ARAP, FARS ve TÜRK ŞİİRİNDE ŞÂHİD-İ BÂZÂR

Authors : Sadık Armutlu

Pages : 847-898

Doi:10.20322/littera.981920

View : 15 | Download : 13

Publication Date : 2021-10-31

Article Type : Research

Abstract :Arap şiirinde bedensel aşkın, kadınlarla yarenliğin ve onlarla yaşanılan aşk maceralarının anlatıldığı duygular, Cahiliye döneminde yazılan kaside nesiplerinde yer almıştır. Bu nesiplerde dillendirilen aşk maceraları bazen estetik kaygı bazen uçarı söylemle ifade edilmiştir. Gerçek sevgiliyle yaşanılan duygular estetik, bu sevgilinin dışında kalanlarla zevke dayalı duyguların paylaşıldığı, günü birlik kaçamakların yaşandığı duygular ise uçarı söylemle dile getirildi. İkinci kısım sevgililer, şâhid-i bâzâr kavramıyla şiirler de yer almasa da tematik olarak şâhid-i bâzar veya zen-i bâzâr yani orta malı güzeller olan sevgililerdir. Bu sevgililer cinsiyet olarak cariyedir. Abbasîler döneminde cariyelere gulamlar da eklenerek şâhid-i bâzârın cinsiyeti belirli hale gelmiştir. Cariye ve gulamın çeşitli milletlerden oluşması da bunların tek bir ırk veya millete ait olmadığını gösterir. Bu durum, Fars şiirinde de aynen benimsendi. Fars şiirinde, şâhid-i bâzâr olan cariye; yerine kenîzeye, gulam da "puser”, "kudek” ve "emred”e bıraktı. Bu isimler tasavvufun etkisiyle yerini "şâhid”e bırakarak androjen bir kişiliğe büründü. Fars şairleri, "şâhid” kelimesine, gerçek ve idealize edilmiş ve de ulaşılması zor olan sevgiliden ayırmak için "bâzâr” kelimesi ilave ederek, orta malı ve ulaşılması kolay olan sevgili/güzel anlamına gelen "şâhid-i bâzâr/pazar güzeli ” söylemini kullandılar. Böylece Cahiliye’den itibaren görülen bu orta malı sevgili, Fars şiirinin yanında Türk klasik şiirine müşterek kültürün ürünü olarak aktarıldı. Bu makalede şâhid-i bâzârın Arap, Fars ve Türk edebiyatındaki müştereklerinden hareketle klasik şiirdeki şâhid-i bâzâr olgusu anlatılmıştır.
Keywords : Şâhid-i bâzâr, zen-i bâzâr, Klasik Arap, Fars ve Türk Şiiri