HAREZM TÜRKÇESİ METİNLERİNDE ALINTILARDAN SÖZCÜK TÜRETİMİ (FARSÇA ÖGELER)

Authors : Oğuz Ergene

Pages : 1179-1221

Doi:10.20322/littera.976999

View : 15 | Download : 18

Publication Date : 2021-10-31

Article Type : Research

Abstract :Sözcük alışverişlerinin gerçekleştiği diller, bu olayın nedenleri ve örnekleri, alıntıların nitel ve nicel özellikleri vb. değişiklikler gösterse de diller arasında her zaman görülen alıntı sözcük kullanımı, Türkçenin ilk metinlerinden itibaren örneklenmektedir. Türlü dillerden alınan bu sözcükler, Türkçenin türetme olanakları doğrultusunda Türkçe yapım ekleriyle yeni adlar ve eylemler oluşturmakta; kimi zaman birden çok dile ait birim, bir arada kullanılmaktadır. Bu çalışmada, Harezm Türkçesi metinlerinden Kısasü’l-Enbiyâ, Mukaddimetü’l-Edeb, Mu’înü’l-Mürîd, Nehcü’l-Ferâdîs ve Satır Arası Kur’an Tercümesi taranarak Farsça kökenli sözcüklere getirilen Türkçe yapım ekleri belirlenmiş, sınıflandırılmış; eklerin işlevleri, sözcüklerin dönem metinlerindeki anlamları ve kullanımları belirtilmiştir. Metinlerden elde edilen örnekler çerçevesinde, Türkçenin sözcük türetme olanaklarının Harezm Türkçesindeki Farsça kökenli alıntılarda belirlenen görünümleri, bu ögelerin Türkiye Türkçesinde var olan biçimleriyle karşılaştırılarak incelenmiştir. Dönem metinlerinde, Farsça adlara bir ya da birden çok Türkçe yapım eki getirilerek adlar ve eylemler türetilmiştir. Bu tür örnekler arasında addan ad yapımı daha sıktır. Türetilen adlarla kurulan birleşik eylemler de dikkat çekici yoğunluktadır. Addan ad türetiminde çoğunlukla /+lIg/+lUg/ ~ /+lI/+lU ve /+lIk/+lUk/ ~ /+lIg/+lUg/; addan eylem türetiminde ise /+lA-/ ve bu ekin çatı ekleriyle genişletilmiş biçimleri tercih edilmiştir. Harezm Türkçesindeki belirlenen türetmelerin 72 tanesi, özgün biçimleri ya da ses değişikliklerine bağlı değişkeleriyle Türkçe Sözlük’te (TDK 2011) sözlük birimi olarak yer almaktadır. Bunların bir bölümü, bu iki yazı dilinde, aynı ya da benzer anlamlı olmakla birlikte anlamı farklılaşan örnekler de bulunmaktadır.
Keywords : Harezm Türkçesi, Farsça, alıntı sözcük, türetme, söz varlığı