Osmanlı Devleti’nde Ehl-i Örf ile Ehl-i Şer’in Te’dib ve Ta’ziri

Authors : Savaş Yilmaz

Pages : 19-38

Doi:10.38000/juhis.1283991

View : 99 | Download : 37

Publication Date : 2023-06-26

Article Type : Research Article

Abstract :Osmanlılar, fethettikleri coğrafyalarda değişik medeniyetlerin siyasi, kültürel özelliklerinin yanı sıra Oğuz Kağan geleneği ile Türk–İslam devletlerinin siyasi, idari, askeri ve mali yapılarından da etkilenmişlerdi. Gelenekten yeniliğe evrilen yönetim sistemlerini, doğmalara ve tekdüzeliğe teslim etmemişlerdi. Yeniliklere açık olmalarının yanı sıra örfî değerlere bağlılıkları da özgün bir medeniyet oluşturmalarını sağlamıştı. Böyle bir idari sistemin işlerliğinde ehl-i örf ile ehl-i şer’in yadsınamaz rolleri olmuştu. Bunların davranışları ise yazılı ve yazısız kurallarla belirlenmişti. Şer’î ve örfî hükümlere azami ölçüde uyulması, disiplin ve hiyerarşinin ön planda tutulması, devasa bir kadronun sevk ve idaresine işlerlik kazandırmıştı. XVI. yüzyılın ikinci yarısında; hiyerarşi ve disiplinin bozulması, örfî ve şer’î değerlere göre hareket edilmemesi, tebaada genel bir rahatsızlık oluşturmuştu. Merkezi yönetim, düzenin sağlanması için teftiş mekanizmasına işlerlik kazandırarak sorunları gidermeye çalışmıştı. Ancak arzların yoğunlaşması, te’dib ve ta’ziri gerektiren hallerin önlenemediğini göstermekteydi. Bu durum merkezi yönetimin taşra idaresinde kanun-ı kadîmin bozulmasıyla gücünü ve etkisini kaybetmeye başladığını; bu durumdan yararlanan, ehl-i örf ile ehl-i şer’in ise görev ve yetkilerini suiistimal ederek ek gelir sağladıklarını ortaya koymaktaydı. Bu bağlamda ehl-i örf ile ehl-i şer’in te’dibinden, ta’zirine kadar ki süreçte; hukuk kurallarına bağlı kalınması ile kalınmamasının, yönetim sistemindeki olumlu ya da olumsuz yansımalarının anlaşılması bakımından bu konunun anlaşılması gerekmiştir. Kanunî’den, III. Mehmet’e kadar ehl-i örf ile ehl-i şer’in kanuna ve töreye uymayan halleri ile bunlara uygulanan cezalar, divana sunulan arzlar bağlamında araştırıldığı için mühimme defterleri asıl kaynak olarak kullanılmıştır.
Keywords : Divân-ı Hümâyûn, Kanun-ı Kadim, Ehl-i Örf ve Ehl-i Şer’, Tebaa, Te’dib ve Tazir