HAREZM’DE GAZNELİ HÂKİMİYETİNİN TESİSİ VE ALTUNTAŞLAR DÖNEMİ (1017-1041)

Authors : Coşkun Erdoğan

Pages : 143-180

View : 15 | Download : 7

Publication Date : 2014-04-22

Article Type : Other

Abstract :Harezm bölgesi, tarihin en eski çağlarından itibaren yerleşim merkezi olmuş ve kendine has sosyal ve kültürel kimliğini muhafaza etmiştir. Harezm, coğrafi şartlarında vermiş olduğu avantaj neticesiyle bu yapısını korurken, dönemin yükselen devletlerinin de siyasi manevra alanlarına dâhil olmuştur. Nitekim 1017 yılında bölgenin Gazneli hâkimiyet alanına girişi, Sultan Mahmud’un İslam âlemi üzerindeki üstünlüğü için büyük öneme sahiptir. Harezm’e hâkim olan Sultan Mahmud, hem Karahanlı devletinin etki alanını daraltmakta hem de kendisinin Horasan hâkimiyetini pekiştirmekteydi. Gazneli Mahmud, Harezmşah unvanını Gulamlıktan yetişen ve en iyi komutanlarından biri olan Hacib Altuntaş’a verdi. Böylece, bu makamın kendi konumundan aşağıda olduğunu göstermekle birlikte, aynı zamanda bölgenin Maveraünnehr ve Horasan siyasetinde ki tampon görevini önemsediğini ortaya koymaktaydı. Altuntaş kısa sürede kendi hâkimiyetini tesis etti ve askeri açıdan yeni kuvvetler oluşturmaya başladı. Tüm muhalif kuvvetleri ve Me’muni bakiyelerini bertaraf eden Altuntaş, tecrübe ve gayretiyle bölgenin idaresini tam anlamıyla ele geçirdi. Altuntaş, ölümüne kadar Gazneli devletine hiçbir şekilde itaatsizlik etmemesine rağmen, onun Harezm’de tesis ettiği yarı bağımsız idare, her zaman Gazneli sarayında kuşku ile karşılandı.Gazneli Mahmud’dan sonra tahta çıkan oğlu Mesud, babasından devraldığı büyük devleti, yönetmekte zorlanmaya başladı. Tabiatıyla Gazneli tahtına uzak olan Harezm’de bu durumdan etkilenmekteydi. Ayrıca bölgede ortaya çıkan Ali Tegin tehlikesi, Harezmşah Altuntaş’ın önemini daha da çok artırmaktaydı. Debusiye savaşında Altuntaşın ölümü ve oğlu Harun’un ‚Harezmşah vekili‛ olarak Harezm’e görevlendirilmesi, öteden beri Altuntaş ailesinde var olan bağımsızlık fikrini ateşledi. Harun’dan sonra kardeşi İsmail, bölgeyi 1041 yılına kadar idare etti. Harezm, bu tarihten sonra Şah Melik-Gazneli iş birliği neticesiyle Şah Melik’in idaresinde tekrar Gazneli hakimiyetine girdi. Ancak Bölgede Gazneli Mahmud’dan sonra başlayan ve Altuntaş’ların idaresinin kırılmasıyla iyice gün yüzüne çıkan otorite boşluğu, yeni hâkimiyet unsurlarına kapı araladı. Böylece, Horasan, Maveraünnehr ve Harezm’de oluşan siyasi boşluk ve yönetim zaafı, yeni ortaya çıkan Selçuklu idarecilerine alan yaratmış oldu.
Keywords : Harezm, Gazneli Mahmud, Harezmşah, Altuntaş