Bedî‘ İlminde Eş Seslilik, Ses Özdeşliği ve Ses Benzerliği İle İlgili Söz Sanatları

Authors : Ahmet Gezek

Pages : 61-82

Doi:10.51802/istanbuljas.1455083

View : 61 | Download : 15

Publication Date : 2024-06-01

Article Type : Research

Abstract :Hicri yedinci yüzyıldan sonra klasik dönem tasnifinde bedî‘ ilminin, mana ve lafızla (söyleyişle) ilgili söz sanatları olarak iki kısımda değerlendirilmesi yaygındır. Lafızla ilgili sanatların kapsamı bir müelliften diğerine bazı farklı sanatları içinde barındırsa da bu sanatlar genel anlamda kelime tekrarı, kelimelerin yer değiştirmesi, bir kelimenin ibaredeki başka bir kelimeden türetilmesi, eş seslilik, ses özdeşliği ve ses benzerliği gibi konuları içerir. Çalışmamızda, lafızla ilgili sanatlar içerisinden eş seslilik, ses özdeşliği ve ses benzerliği ile ilgili olanlara yer verilmiştir. Bu açıdan konu incelendiğinde, cinasın bazı alt başlıklarının eş seslilikle, bazısının ses özdeşliğiyle, bazısının da ses benzerliğiyle ilgili olduğu tespit edilmiştir. Şöyle ki; cinâs-ı tâm’ın alt başlıklarından cinâs-ı mümâsil’de eş sesli sözcükler bulunmaktadır. Cinâs-ı müstevfâ ve cinâs-ı mürekkeb sanatlarında, telaffuzları aynı olduğu için iki kelime veya ifade arsında ses özdeşliği vardır. Ses benzerliğiyle ilgili söz sanatları; cinâs-ı gayr-ı tâm, seci ve lüzûm-ı mâ lâ yelzem’dir. Araştırmamızda, lafızla ilgili söz sanatlarının iki önemli konusu cinas ve seci ile ilgili farklı bir perspektif sunulmuş ve telaffuzla ilgili bu sanatların daha iyi anlaşılması hedeflenmiştir. Yapılan araştırmada, lafızla ilgili bedî‘ sanatlarını eş seslilik, ses özdeşliği ve ses benzerliği açısından ele alan çalışmaya rastlanmamasının konuyu daha önemli hale getirdiği düşünülmektedir.
Keywords : Bedî‘ İlmi, Cinâs, Seci‘, Lüzûm-ı mâ lâ yelzem, Tasnif.