MAVERAÜNNEHİR’DE IX-XII YÜZYILLARDA FELSEFÎ DÜŞÜNCENİN YAYGINLAŞMASI

Authors : Vahit Celal

Pages : 798-804

Doi:10.14486/IJSCS150

View : 31 | Download : 6

Publication Date : 2016-03-22

Article Type : Other

Abstract :Amuderya (Ceyhun) ile Sırderya (Seyhun) arasındaki bu vadiye Arapça olarak nehrin ötesi anlamına gelen "Maveraünnehir”, bugün Özbekistan sınırları içerisindedir ve birçok medeniyete zemin olmuştur. Bilim, kültür ve yetiştirdiği bilim adamları ile önemli yer tutan Maveraünnehir, Ortaçağda İslam Medeniyeti alanında büyük bir gelişme göstermiştir. Mâverâünnehir tabiri IX. yüzyıldan itibaren Farsça kaynaklarda kullanılmaya başlanmıştır. Arapça metinlerde Mâverâü’l-Ceyhun ya da Haytal, Batı kaynaklarında "Transoxiana” diye anılan bölgeye bazı Türk müellifleri Çay-Ardı adını vermişlerdir. Modern dönemde Mâverâünnehir, Ceyhun ile Seyhun nehirleri arasında kalan yaklaşık 660.000 km2 lik coğrafî bölgeyi ifade etmek için kullanılmaktadır. Mâverâünnehir’deki söz konusu gelişmeler VIII. yüzyıldan itibaren başlamış Moğol istilası sebebiyle XIII.-XIV.yüzyıllarda kesintiye uğramış, sonra Timur döneminde XIV-XV.yüzyıllarda tekrar devam ettirilmiştir. IX-X.yüzyıllarda tüm alanlarda yaşanan gelişmeler dünya medeniyet tarihinde önemli yere sahiptir. Bu dönemde Harezmi, Fergani, Saguni, Farabi, İbn Sina, Biruni, Maturidi, Buhari, Tirmizi, Semerkandi gibi Orta Asya şerhlerinin künyelerini taşıyan birçok meşhur İslam alimleri ve filozofları yetişmiştir. Entelektüel faaliyetlerin yaygınlaşmasında XI. yüzyılın başında 1004 yılında Harezm’de inşa edilen ve Biruni’nin başkanlık ettiği "Harezm Memun Akademisi”nin önemli yer tutmuştur. Bu makalede bu dönemde felsefî düşüncenin yaygınlaşması hakkında ana hatlarıyla bilgi verilmeye çalışılmıştır.
Keywords : Maveraünnehir, Felsefe, İslam düşüncesi, Akademi, Medeniyet