Uygurca yėl ig Üzerine

Authors : Engin Çetin

Pages : 153-164

Doi:10.46614/ijous.1030520

View : 20 | Download : 14

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Research

Abstract :Toplumlar geçmişte günümüze oranla daha benzer şartlar altında olayları, durumları benzer şekilde yorumlamış; kültürlerini, medeniyetlerini inşa ederken insanı etkileyen ve hatta aşan unsurları bilge bakışları ve yorumlarıyla benzer şekilde adlandırmıştır. Canlıları oluşturduğu düşünülen unsurlar, bu unsurların dengesizliğinin bedenlerde sebep olduğu hastalıklar Batı’dan Doğu’ya benzerlik gösterir. Bu unsurlardan biri rüzgârdır (Skr. vāta, Çin. 風feng, Uyg. yėl / yėėl). Rüzgâr eski Hint felsefesinde ve tıp anlayışında canlıları oluşturan ve bedendeki dengesizliği hâlinde maddi ve manevi yanıyla birçok hastalığa sebep olan unsur olarak görülmüştür. Bu çalışmada Uygurca metinlerde hastalık adı olarak yėl ig / yėėl ig, yėl agrıg / yėėl agrıg şeklinde geçen ifadenin anlam özellikleri incelenmiş, İslam kültür çevresinden etkilerle şekillenen Türk topluluklarının dillerinde de rüzgâr unsurunun sebep olduğu çeşitli hastalıkların tarihî metinlerdekilerle benzerlik gösterdiği üzerinde durulmuştur. Çinceden çevrilen metinlerde Çince 風病 feng bing sözlerinin Uygurcaya bire bir çevrildiği görülmektedir. Söz konusu ibarenin bu şekilde çevrilmesinin sebebi diğer dillerde olduğu gibi Türkçede de "yėl”in sebep olduğu hastalıkların / rahatsızlıkların geçmişte doğal olarak yėl sözcüğüyle adlandırılmış olmasıdır. Geçmişten günümüze ise tıp alanındaki gelişmeler, yabancı dillerin etkisi ve örtmece gibi sebeplerle yeni hastalık adlarının ortaya çıkışına paralel olarak Uygurca metin yayınlarında, sözlüklerde ve araştırma eserlerinde metinlerin günümüze aktarılması esnasında da bu ve benzeri ibarelerin bire bir çeviriyle anlamlandırılmasının günümüz okuyucusu için yeterince açıklayıcı olmayacağı ve ibarenin metin bağlamı göz önünde bulundurulduğunda farklı şekillerde anlamlandırılmasının daha uygun olacağı düşünülmekte, sözcük tanımlamalarının sözcüğün bir yönüne değil, bütün yönlerine temas etmesi gerektiği ifade edilmektedir.
Keywords : Eski Türkçe, Uygurca, Eski Hint tıbbı, Eski Türk tıbbı, yėl ig