ÂŞIK-SEVGİLİ TASVİRLERİNE İLİŞKİN KARŞITLIKLARIN GAZELLERDEKİ YANSIMALARI

Authors : Mahmut Gider, Soner Çiftçi

Pages : 101-128

Doi:10.51540/ijof.999553

View : 28 | Download : 11

Publication Date : 2021-12-30

Article Type : Research

Abstract :Klasik Türk şiirinde duygu ve hayaller estetize edilerek ele alındığı için anlam, üslup kadar önemsenir. Bu şiirin anlam dünyasını belirleyen mihver duygu aşktır. Özellikle gazel nazım şekli ile yazılan şiirlerde âşık ve sevgili tasviri yapılırken ilgili kavramlar, derin tedailer yansıtacak şekilde teşbih ve tasavvurlara konu edilir. Klasik Türk şiiriyle alakalı yapılan okumalarda âşık ve sevgiliye dair teşbih ve tasavvurların paradoksal yaklaşımlarla ele alınması, dikkate şayeste bir durum olarak değerlendirilmiş ve bu durum çalışmanın hazırlanma gerekçesini oluşturmuştur. Çalışma hazırlanırken klasik Türk şiiriyle özdeşleşen nazım şekillerinden gazel ile iktifa edilmiştir. Bu sınırlandırmanın temelinde, gazelin ana temasının aşk olması ve âşık-sevgili tasvirlerinin gazellerdeki yansımalarının daha belirgin olması düşüncesi etkili olmuştur. Âşık ve sevgili tasviri yapılırken şiir geleneğinin oluşturduğu sınırlılıklar hasebiyle sevgilinin umumiyetle yüceltildiği, âşığın ise değersizleştirildiği görülmüştür. Bu bağlamda sevgili; hekim, Müslüman, avcı, sultan, Süleyman vb. olarak tasavvur edilirken, bu kavramlara mukabil olarak âşık; hasta, kâfir, av, dilenci, karınca olarak tasavvur edilmiştir. Âşık ve/ya sevgili doğrudan karşıt kavramlarla (köle-hür, dert-derman) tasvir edilmenin yanı sıra metnin bağlamına göre, anlam itibariyle karşıt hâle gelen vasıflarla (hasta-hekim, ipek-şal) da tasvir edilmiştir. Tematik olan bu çalışmanın anlama dayalı edebî sanatlardan "tezat sanatı”na dair birçok örneği ihtiva etmesi, alana katkısını arttırmaktadır. Çalışma tanzim edilirken âşık ve sevgiliyi doğrudan karşılayan karşıt kavramlar ile onlara ait hâl ve unsurları karşılayan karşıt kavramlar alfabetik sıraya göre kategorize edilerek şerh edilmiştir.
Keywords : Âşık, Sevgili, Gazel, Karşıtlık, Tezat Sanatı