17. YÜZYIL TASVİR ALBÜMÜNDE EVLİYÂ ÇELEBİ’NİN SAZLARI

Authors : Gökçe Güneygül

Pages : 109-123

View : 21 | Download : 10

Publication Date : 2019-12-31

Article Type : Research

Abstract :ÖZ 17.yüzyılda yazılmış olan Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nin birinci cildi İstanbul şehrini anlatmaktadır. Sultan 4. Murad’ın emriyle düzenlenen Bağdat Seferi öncesindeki geçit alayında yer alan İstanbul’un sazendeleri görev almaktadır. Seyahatnâme’de ayrı bir kısımda İstanbul’un saz yapımcısı esnafından bahsedilmiştir. Çelebi; bu bölümlerde 17.yüzyılda Osmanlı Devleti’nin başkenti sayılan İstanbul içinde icrâ edilen sazların çalgı bilimsel özelliklerini, yapımcılarını ve icrâcılarını bildirmektedir. Bu bilgilerin kapsamının dar olması dolayısıyla, 17. Yüzyıl Osmanlı sazlarına ilişkin çalgı bilim incelemeleri ve çalışmaları kısıtlı olarak gerçekleştirilebilmiştir. Evliyâ Çelebi’nin tarif ettiği sazları çeşitli başlıklarda ele alan çalışmalar az sayıdadır. Bu çalışma; literatür taramaları esnasında izine rastlanmayan, muhtemelen hiçbir yerde yayınlanmamış olan Viyana’da bulunan Prens Eugen (1663-1736) koleksiyonundaki 17. Yüzyıl tasvir albümündeki özgün saz tasvirleri, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde bulunan saz tariflerini karşılaştırarak, inceleme yapmayı amaçlamıştır. Musıkişinas Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’ndeki ve Prens Eugen albümündeki Havatınlak, Darptınlak, Teltınlak çalgılardan sadece iki sınıflama dikkate alınarak karşılaştırma yapılmıştır. Tel tınlak sazların karşılaştırması ayrı bir makalede ele alınarak, çalışılmıştır. Bu makalede havatınlak ve darptınlak sazlar üzerinde durulmuştur. Prens Eugen albümünde Havatınlak/Aerophone çalgılar beş tanedir. Bunların sadece üçüne musikâr, ney, balaban sazlarına ağırlık verilmiştir. Darbtınlak sazlar iki tanedir. Sazende dairesi ve kudüm tasvir edilmiştir. Sazendelerin kostümleri, sazende başlıkları metin karşılıkları irdelenerek sazendelerin hangi zümreye mensup oldukları tespit edilmeye çalışılmıştır. Tüm ayrıntılarıyla çalgıların yakın ve uzak dönemlere ait olan tasvirleri ve metinleri tekrar karşılaştırılarak, yeniden incelenmiştir.
Keywords : Evliya Çelebi, Organoloji, Çarşı Resimleri, Çalgı Tarihi, Kaybolan sazlar