Muhammed Reşid Rıza’nın el-Vahyu’l-Muhammedî Eseri Bağlamında Peygamber Tasavvuru ve Islah Düşüncelerinin Değerlendirilmesi

Authors : Emre Ilbars

Pages : 231-243

Doi:10.32955/neu.istem.2022.8.2.08

View : 13 | Download : 5

Publication Date : 2022-12-25

Article Type : Research

Abstract :Müslümanların ibadetlerini ve günlük yaşamlarını tanzim eden iki temel kaynak bulunmaktadır. Hiç şüphesiz bunlardan birinci Kur’an-ı Kerim, ikincisi ise Hz. Peygamber’in (sav) sünneti seniyesidir. Bu iki kavram İslam tarihinin bazı dönemlerinde farklı amaçlar doğrultusunda kullanılmıştır. Kimi zaman yapılan bir eylemi meşru gösterebilmek, kimi zaman ise, siyasi krizlerin arttığı ve otoritelerin gardlarının düştüğü zamanlarda, insaların ortak paydaları olan bu dini değerler farklı manalara evrilmeye çalışılmıştır. Peygamber algısı, tarihin belirli dönemlerinde bu mezkûr sebeplerin yanı sıra, Batı etkisinde kalmış Müslüman şahsiyetlerin çalışmalarına da yansımıştır. Nitekim el-Vahyu’l-Muhammedî eserinde Kur’an-ı Kerim, Peygamberlik ve Risalet gibi konulara farklı bir perspektiften bakan, Muhammed Reşid Rıza, Batı etkisiyle ortaya çıkan "Çağdaş İslam Düşüncesi”nin en önemli temsilcilerinden biri olmuştur. Değerlendirmeye tâbi tuttuğumuz Muhammed Reşid Rıza’nın el-Vahyu’l-Muhammedî adlı eseri, Kur’an-ı Kerim merkezli bir inanç metodolojisi ortaya koymayı hedeflemektedir. Aynı zamanda Reşid Rıza’nın düşüncelerinin özünde toplumun ıslahı, müslümanların kendi çağlarında yükselmeleri ve yalnızca Kur’an’ın değil, diğer dinî ilimlerin de ön plana çıkarılıp canlandırılmasını amaç edinen bir düşünce sistemi yer almaktadır. Tahlil etmekte olduğumuz bu eserin içerisinde İslam aleminin inanç ve ahlak yönünden üstünlüğünü ve faziletini ortaya koymak amacıyla Kur’an-ı Kerim, İncil ve batılı kaynaklar arasında bir karşılaştırmaya gidilmekte, Kur’an-ı Kerim’in üstünlüğünün diğer kitaplara göre daha yüce olduğu ifade edilmektedir. Reşid Rıza, ithamların aksine dinin, bilim ve teknoloji ile yakın ilişki içerisinde olduğunu, bununla birlikte müslümanların da devamlı gelişime açık, manevi ve ahlaki olarak donanımlı olmaları gerektiğini vurgulamaktadır. Düşüncelerinin temelinde, ıslahın ancak eğitim ve öğretim ile gerçekleşebileceği fikri yer almaktadır. İlim tahsil etmek ve bu ilmi insanlara öğretmek, yani cahillik ve tembellik açısından düşünülen her şeyin aksini yapmaktır. Reşid Rıza’ya göre, dinî, sosyal ve içtimaî ıslahatlar, siyasi yapının düzene girmesinin tek yoludur. Bununla birlikte İslam birliğinin oluşturulmasında, müslümanların manevi birlik yönüyle bir arada olabileceğini ifade etmektedir. Islahat ile gerçekleştirmek istenilen hedef, bütün Müslümanları inanç merkezli ortak değerde buluşturulması ve dış müdahalelerden uzak bir hukuk sisteminin kurulmasıdır. Islah fikri aracılığıyla insanlarda dinin yaşatılması ve korunması hedeflenmektedir. Bununla beraber eğitim ve toplumsal kalkınma gerçekleşecektir. Bu yönleriyle değerlendirmeye tabi tuttuğumuz bu eserde, kronolojik bir olay akışının anlatımından ziyade, konu serdedilirken bütüncül bir yaklaşım benimsenmiştir. Bunun sebebi ise, apolojik yani savunmacı bir tarzının olmasıdır. Eserde daha çok Reşid Rıza’nın kendi zihinsel mentalitesini yansıtan düşünceler yer almaktadır. Reşid Rıza’nın Kur’an-ı Kerim’i merkeze almak suretiyle kendi bilgisel manzumelerinden hareket eden bir üslubu benimsemiştir. Her ne kadar Reşid Rıza’nın kendi zihinsel mentalitesini yansıttığını söylesek dahi, yargıların neredeyse tamamının Kur’an’a dayandırılması, bazen de İncil ile batılı kaynaklardan istifade edilmesi, eserdeki düşüncelerin kendi içerisinde tutarlı, orijinal ve özgün olmasını beraberinde getirmiştir. Bu çalışmamızda el-Vahyu’l-Muhammedî eseri bağlamında Muhammed Reşid Rıza’nın ıslah düşünceleri, Peygamber tasavvuru, Nübüvvet ve Risalet gibi konulara bakışı ele alınmaktadır.
Keywords : İslam Tarihi, Muhammed Reşid Rıza, Islah, el-Vahyu, Kitabu