Câhiliye Dönemi Arap Şiirinde Mersiyenin İlk Örnekleri: Besûs Savaşı Çerçevesinde Mühelhil b. Rebîa’da Mersiye Teması

Authors : Hüseyin Ersönmez, Yasin Özden

Pages : 84-96

Doi:10.32955/neu.ilaf.2023.9.1.06

View : 70 | Download : 50

Publication Date : 2023-06-15

Article Type : Research Article

Abstract :Bu çalışmamızda Câhiliye dönemi Arap şiirinin en önemli isimlerinden birisi olan Mühelhil b. Rebîa ve şiirlerindeki mersiye teması ele alınmıştır. Bu bağlamda ilk olarak şairin hayatını ele aldığımız başlık altında ismiyle ilgili aktarılan rivayetlerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Daha sonra şairin hayatına dair genel bilgiler aktarılmıştır. Mühelhil, gençlik dönemini kadınlarla eğlence ortamlarında geçirmiştir. Kardeşi Küleyb’in öldürülmesi Mühelhil’in hayatında köklü bir değişime sebep olmuştur. Küleyb’in öldürülmesinden sonra eğlence hayatını terk eden Mühelhil, kardeşinin intikamını almak için mücadele etmiştir. Çalışmamızın birçok yerinde de temas ettiğimiz gibi Mühelhil’in şiirlerindeki ana tema kardeşi Küleyb için yazdığı mersiyelerden oluşmaktadır. Mersiye "bir kişinin ölümü üzerine duyulan acıyı ve üzüntüyü anlatmak ve ölen kişinin erdemlerini, iyi yönlerini dile getirmek maksadıyla ölen kişiyi methedecek şekilde yazılan şiirlere” denmektedir. Bu anlamda Arap şiirindeki ilk mersiye örneklerine Mühelhil b. Rebîa’da rastlamaktayız. Mühelhil mersiyelerinde kardeşinin katiline karşı tehditlere yer vermiştir. Bunun yanı sıra hamâse ve az miktarda da gazel söylemiştir. Mühelhil’in şiirlerinde ince duygular ve hüzün göze çarpmaktadır. Bu duygularla bezenmiş olan şiirleri yapmacıklıktan da uzaktır. Mühelhil’in şiirlerindeki metodu, kendisinden sonra gelen şairler tarafından da takip edildiği rivayet edilmektedir. Bu durum da Mühelhil’in şiir alanındaki yetkinliğini göstermektedir. Mühelhil’in şiirlerindeki diğer bir önemli tema ise Besûs Savaşı’dır. Kardeşi Küleyb’in öldürülmesi üzerine Bekr ve Tağlib kabileleri arasında başlayan ve çok uzun yıllar süren bu savaş Eyyâmu’l-ʻArab’ın da (Arap savaşları) en önemlilerinden birisi sayılmaktadır. Savaş, ismini Arap kültüründe أَشْأَمُ مِنَ البَسُوسِ "Besûs’tan daha uğursuz” şeklinde darb-ı mesele konu olan Besûs isimli bir kadından almaktadır. Besûs ile Mühelhil’in kardeşi Küleyb arasındaki problem, iki kabileyi karşı karşıya getirmiş ve savaşa sebep olmuştur. Kardeşinin ölümünden önce eğlenceyle vaktini geçiren Mühelhil, kardeşinin ölümüyle birlikte kendi hayatı için yeni bir döneme girmiştir. Mühelhil bir taraftan intikam duygusuyla hareket ederken diğer taraftan da bu duygularını şiirlerine yansıtmıştır. Mühelhil’in şiirlerini okuduğumuzda onun çok fazla heyecanlı olduğunu görürüz. Mühelhil’in kardeşi için yazdığı mersiyesi Câhiliyede gördüğümüz mersiye şiirleriyle benzerlik göstermektedir. Şiirlerinde gözyaşı ve savaş iç içe geçmiştir. Kimi zaman ifadelerde incelik ve duygusallık hakimken kimi zaman sert bir tarza büründüğünü görmekteyiz. Şair, şiirlerinde kardeşine seslendiğinde ve onun acısını hissettiğinde daha yumuşak bir üslup kullanırken; kardeşinin ölümünden, öcünün alınmasından ve düşmanlarından bahsederken ise ifadeleri bir anda sertleşebilmektedir. Araştırmamızın ilgili yerlerinde Mühelhil’in divanından mersiye örnekleri verilerek zikrettiğimiz bu hususlara dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Mühelhil’in edebiyat kitaplarında dağınık olarak bulunan şiirleri ilk olarak Talâl Harb tarafından bir araya getirilerek yayınlanmış daha sonraları ise Antuvân Muhsin el-Kavvâl tarafından tahkik ve şerh edilmiştir. Zikri geçen her iki divan da araştırmamız boyunca kullanılmıştır Genel olarak şunu diyebiliriz ki, bu çalışmada Arap şiirinde mersiye türünün temellerini atan Mühelhil’in hayatı üzerinde durularak Eyyâmu’l-ʻArab’a dair özellikle de Besûs Savaşı’yla ilgili bazı bilgiler aktarılmıştır. Daha sonra Mühelhil’in Arap şiirindeki konumuna dikkat çekilmiş son olarak da şairin divanından mersiye örnekleri tespit edilerek Türkçe çevirileriyle birlikte bazı değerlendirmeler yapılmıştır.
Keywords : Arap Dili ve Belâgatı, Mühelhil b. Rebîa, Şiir, Besûs Savaşı, Mersiye