Taberistan Bölgesinin Fetih Sürecinde Karşılaşılan Zorluklara Dair Bir İnceleme

Authors : Mehmet Usluer, Ümit Eskin

Pages : 243-257

Doi:10.32955/neu.ilaf.2022.8.2.06

View : 17 | Download : 11

Publication Date : 2022-12-25

Article Type : Research

Abstract :Hz. Muhammed (sas) öncülüğünde başlayan İslâm fetihleri, sahâbîler ve sonrasında diğer Müslümanların gayretleriyle tarih boyunca devam ettirilmiştir. İslam ordusunun gerçekleştirdiği seferler galibiyetle sonuçlandığı gibi mağlubiyetlerle de sonuçlanabilmekteydi. Bu sonuçların alınmasında iç ve dış etkenler belirleyici bir konuma sahipti. Râşid halifeler döneminden itibaren devam eden fetihler neticesinde birçok bölge ve şehir kısa bir süre içerisinde İslam hâkimiyetine girmişti. Bunun istisnalarından biri Hazar denizinin güney kıyılarındaki Taberistan bölgesiydi. Sarp dağların çevrelediği sert ve zorlu bir coğrafyaya sahip olan bölge, Sâsânîler döneminde yerel hanedanlıklar tarafından yönetilmekteydi. Coğrafi yapının da elverişliliğiyle birçok hanedanın varlığı bölgenin aynı zamanda siyasi açıdan bağımsız şekilde hareket etmesine olanak sağlamaktaydı. Gavbâre bu hanedanlardan en önemlisi olup, Sâsânîler’in yıkılışından sonra da bölgede varlığını devam ettirmişti. Coğrafi ve siyasi yapısı dolayısıyla bölge, Sâsânîler döneminde muhalif hareketlere mensup olanlar için bir sığınak noktası olmuştu. Bölgenin bu jeopolitik durumu İslâm sonrası dönemde de devam etmişti. Fetihlerin gerçekleştirildiği her coğrafyanın kendine has avantaj ve dezavantajları olsa da Taberistan, Müslümanların gerçekleştirdiği fetih hareketlerinde gerek coğrafi ve gerekse insan yapısı sebebiyle en çok zorluk yaşanan bölgelerin başında gelmişti. Bölgenin uzun süre tam anlamıyla fethedilememesi ve bu süreçte yaşanan problemler, konunun farklı bir bakış açısıyla incelenmesini gerektirmektedir. Bu amaçla ele alınan çalışmanın birinci kısmında Taberistan bölgesinin adlandırılma ve coğrafyası hakkında bilgiler verildi. İkinci kısımda bölgeye gerçekleştirilen seferler kronolojik olarak ele alındı. Üçüncü bölümdeyse yaklaşık iki asır süren fetih sürecinde yaşanan sorunlar değerlendirilmiştir. İslâm fetihlerinin bölgede uzun süre kalıcı olamamasındaki en önemli etkenler coğrafya ve iklim faktörüydü. Müslümanların alışık olmadığı yağışlı iklim ve bunun neticesinde oluşan çamurlu arazi şartları ile dağlık yapı temel problemlerdendi. Coğrafi zorluğun yanı sıra bölgeye yabancı olan Müslümanlar savaşlar esnasında çeşitli tuzaklara düşürülerek ağır yenilgiler yaşamışlardı. Kimi zaman İslâm ordu komutanlarının aldığı bazı kararların olumsuz sonuçları başarısızlığın bir diğer sebebiydi. Bölge halkının savaşçı bir karaktere sahip olması Müslümanlarla uzun bir mücadele sürdürmelerinin nedenleri arasında yer almaktaydı. Müslümanlar açısından da yıpratıcı sonuçlara sebep olan uzun soluklu çatışmalar çeşitli dönemlerde yapılan anlaşmalar ile sonuçlanmıştı. Yapılan anlaşmalara rağmen Taberistan halkının fırsat buldukça anlaşmaları bozdukları görülmektedir. Bununla birlikte yerel yöneticiler, bölge halkını örgütleyerek çeşitli isyanların öncülüğünü yapmışlardı. Anlaşmalara uyulmaması ve yaşanan isyanlar bölge üzerine seferler yapılmasına sebep olmuştu. Bu seferlerin düzenlenmesi kolay olmamış bölgenin uzaklığı ve Müslümanların iskânında yaşanan sorunlar lojistik açıdan problemler oluşturmuştur. Müslümanların kendi aralarında yaşamış oldukları ihtilaflar da bütün bu problemlere eklenince bölgenin Müslümanlar tarafından ele geçirilmesi uzun bir sürece yayılmıştır. Çalışmada tespit edilen bu sorunlar İslâm fetihlerine farklı açılardan bakmayı ve bölgesel düzlemde bir inceleme örneği ortaya koymayı amaçlamıştır.
Keywords : Taberistan, Fetih, Sefer, Gaza, Fütühât, Mâzyâr b. Kârin, İslam Tarihi