Kirmastî’nin el-Vecîz Adlı Kitabı ve Tahlili

Authors : Ilyas Kaplan

Pages : 135-146

Doi:10.32955/neu.ilaf.2022.8.1.08

View : 17 | Download : 7

Publication Date : 2022-06-30

Article Type : Research

Abstract :Osmanlı devletinde İslamî ilimlerin her dalında birçok ilim adamı yetişmiştir. Bunlardan biri de Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazid dönemlerinde yaşamış olan Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmastî’dir. Hayatı hakkındaki bilgiler çok az ve sınırlıdır. Hayatını Osmanlı devletine başkentlik yapmış olan Bursa ve İstanbul’da geçirmiş üretken bir âlimdir. Kirmastî Horasan, Şam ve Mısır gibi ilim merkezlerine gitmemiş, Molla Hüsrev gibi bütün tahsilini Osmanlı devletine başkentlik yapmış olan Bursa ve İstanbul’da yapmıştır. Tahsilini babası Fakih Hüseyin’den yapmaya başlayan Kirmastî, başta Fâtih Sultan Mehmed’in hocası Hocazâde Muslihuddin Efendi olmak üzere zamanın alimlerinden ders alarak yetişmiştir. Kirmastî, Osmanlı medreselerinde, Sahn-ı Semân’da hocalık yapmış ve Bursa’ya kadı olmuştur. Bursa’da gösterdiği başarılı ve liyakatli kadılık görevinden dolayı kendisinden daha fazla istifade edilmesi için İstanbul’a atanmıştır. Bursa ve İstanbul’da kadılık yapmasına rağmen hocalıktan hiçbir zaman uzak durmamış ve tedris faaliyetlerine devam etmiştir. Doğruya ve hakka bağlılığı sebebiyle II. Bayezid’in takdirini ve övgüsünü kazanmıştır. Ömrünü müderrislik yapmakla geçiren Kirmastî birçok talebe yetiştirdiği bilinse de kaynaklarda ona talebelik yapan kimseler arasında Mevlâ Şu’ayb et-Turâbî dışında başka bir isme rastlanmamaktadır. Günümüzde yapılan bazı çalışmalarda Osmanlı şeyhülislâmı ve tarihçisi olan Kemalpaşazâde onun yetiştirdiği talebelerden biri olarak zikredilse de klasik kaynaklarda, bunu teyit edecek bilgiye rastlanmamıştır. Genç yaşta telif çalışmalarına başlayan Kirmastî, belâgat, fıkıh, fıkıh usulü, kelam, mantık ve münazara olmak üzere birçok alanda eser kaleme almış çok yönlü bir âlimdir. Zübdetü’l-vusul’un muhtasar hali olarak ele alınan el-Veciz adlı bu çalışma fıkıh usulü konusunda yazmış olduğu el-Vecîz adlı eserini incelemektedir. Kirmastî’nin, genel olarak eserlerini sistematik bir şekilde muhtemelen öğrencilerine ders kitabı olması gayesiyle eğitim amacıyla yazdığı görülmektedir. Kirmastî usûl-i fıkha dair eserlerini karma/memzûc metotla yazmıştır. Daha çok matematik ve mantık alanlarındaki çalışmalarıyla tanınan Gelenbevî İsmâil Efendi el-Vecîz’i; kıraat ve nahiv âlimi, reîsülkurrâ Abdullah Eyyûbî’ye okutmuştur. Saçaklızâde Mehmed Efendi, Tertîbü’l-ulûm’da el-Vecîz’den övgüyle bahsetmektedir. Osmanlı Devleti’nin büyük âlimlerinin Hanefî usulüne dair meşhur eserleri değil de usûl-i fıkha dair Kirmastî’nin eserlerini öğrencilerine ders kitabı olarak okutmuş ve övmüş olması, onun bu alandaki başarısını ispatlar niteliktedir. Kirmastî, eserlerinde usûl-i fıkha dair konuları mersad, fasl, maksad ve bâb isimleriyle ifade etmiştir. O, el-Vecîz’de konuları işlerken Şâfiî mezhebinin usul görüşlerine işaret etse de Hanefi mezhebinin usulünü iltizam etmiş ve kendisi de Hanefî usulünü esas almıştır. Buna rağmen Kirmastî’nin usûl kitaplarında konuları başlıklandırırken ve tertipte Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin Menârü’l-envâr, Sadrüşşerîa’nın Tenkhu’l-usûl ve Molla Hüsrev’in Mirkâtü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl gibi Hanefi ulemanın metinlerinden farklı bir yöntem izlediği, karma yöntem kullandığı, hatta zaman zaman hem tertipte hem de konu anlatımında Mütekellimin yönteme başvurduğu görülmektedir. Çalışmamızda el-Vecîz’in tahlilinde söz konusu eserlerle kıyaslama yapılarak farklılıklar ortaya konmuştur.
Keywords : Fıkıh, Usûlü’l-Fıkh, Osmanlı, Âlim, Kirmâstî, el-Vecîz.