Türkistan Hanlıklarına Ait Belgelerde Geçen Meslek ve Unvan Adları

Authors : Naciye Karahan Kök

Pages : 1-30

Doi:10.46400/uygur.728108

View : 17 | Download : 9

Publication Date : 2020-06-23

Article Type : Research

Abstract :Bu çalışmada Türkistan hanlıkları olarak adlandırılan Buhara (1599-1685), Hive (1704-1920) ve Hokand Hanlıklarına (1710-1876) ait, Farsça ve Doğu Türk yazı diliyle yazılmış belgelerin söz varlığından hareketle dönemin sosyal ve kültürel hayatının izleriyle yansımalarının unvan ve meslekler bağlamında tespit edilmesi amaçlanmıştır. Unvan ve meslek adları tespit edilirken W.Wood’un 2005’te yayınladığı A Collection of Tarkhan Yarlīqs from the Khanate of Khiva, Yuri Bregel’in 1966’da neşrettiği Documents from the Khanate of Khiva, 17-19th centuries adlı çalışmalarıyla Jannatkhon Asqarova’nın Türkistan Hanlıkları Yazışmaları Dil ve Üslup İncelemesi başlıklı yüksek lisans tezinde yer alan soyurgal yarlık, yarlıg-ı Ǿâlîler ve tarhanlık yarlıklarıyla bitiklerden yararlanılmıştır. Söz konusu çalışmalardaki meslek adlarına geçmeden önce Türkistan hanlıkları diplomatikasındaki yarlık, tarhanlık yarlığı, soyurgal yarlık, hükm-i ‘alî, emr-i ‘âlî ve bitik gibi teknik terimler üzerinde durulup ardından bu belgelerdeki unvan ve meslekler uğraşı alanlarına göre bir sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Sınıflandırmaya tabi tutulan her unvan ve meslek adı aynı zamanda yapı ve köken bakımından da incelenerek ilgili ad hakkında topluca bir değerlendirmenin yapılması amaçlanmıştır. Yapı incelemelerinde öncelikle Türkçenin belli başlı etimolojik sözlüklerindeki veriler esas alınmıştır. Unvan ve meslek adlarıyla ilgili çok özel bir çalışma varsa ona da değinilmiştir. Morfolojik yapısı şüpheye yer bırakmayacak kadar açık olanlarda herhangi bir kaynağa atıf yapılmamıştır. Unvan ve meslek adlarının sıralanmasında ise alfabetik sıralama yolu tercih edilmiştir. Çalışmanın sonunda Türkistan hanlıklarında hangi meslek ve unvanların kullanıldığı, bunların hangi tür gereksinimleri karşıladıkları, meslek ve unvanların Türkistan hanlıklarındaki halk üzerindeki etkisi ve yeriyle kuruluşunda hangi dil kurallarının gözetildiği sorularına cevap aranmaya çalışılmıştır.
Keywords : Türkistan Hanlıkları, Yarlık, Bitik, Meslekler, Unvanlar