Bekir Sıdkı Sezgin’e Âit Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerifi’nin Biçim Özellikleri Açısından Tahlîli

Authors : Sitki Akarsu

Pages : 144-172

View : 37 | Download : 38

Publication Date : 2023-06-20

Article Type : Research Article

Abstract :Mevlevi literatüründe Ayin-i Şerif olarak geçen formlar, günümüzde Mevlevi Ayini olarak da ifade edilmektedir. Sözlerine "Nutk-ı şerif” denilen Ayin-i şeriflerin güfteleri, Farsça’dır. Sözlerinde de, Allah’ın, peygamberin ve tarikat pirlerinin isimleri zikredilmektedir. Türk musikisi açısından da ayrı ve önemli bir yeri olan bu formlar, müzikal yönü ve anlam bütünlüğü olarak her zaman üst düzey bir besteciliğin ürünü olmuştur. Bölümleri olan "Selam” kısımları bile ayrı manaları içeren belirli temalardaki sözlerden meydana gelmiştir. Yaklaşık 160’ın üzerinde yazılmış olan Ayin-i Şeriflerden biri de, Bekir Sıdkı Sezgin tarafından bestelenmiş olan, Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif’idir. Yapılan bu çalışmada, Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif’i biçim özellikleri yönü ile incelenmiş, belirli bulgulara ulaşılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden, betimsel tarama modelindeki bu çalışmada, Gülçin Yahya Eser Tahlîli Yöntemi kullanılmıştır. Bu tahlil yöntemi ile Âyine ait usûl, ölçü, cümle, bölüm, makam ve güfte yapılarını gösteren eser kurgusu ile icrâ akışı tabloları verilmiş ayrıca açıklanmıştır. Yapılan çalışmadaki Ayin-i şerifin "Selam” olarak nitelendirilen kısımları da, eserin bölümlerini oluşturmaktadır. Ayin-i şerifler 4 selamdan oluştuğundan, eser de 4 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerdeki usuller de, ayinlerde tercih edilen usullerden seçilmiştir. I. Selamda Devr-i Revân usulü(14/8), II. Selamda Mevlevî Evferi olarak ta nitelendirilen Ağır Evfer(9/4), III. Selamda Devr-i Kebir(28/4), Aksak Semai(10/8) ve Yürük Semâî(6/8) ile IV. Selamda da yine Ağır Evfer usûlleri kullanılmıştır. Bu 4 bölümde toplam 32 müzik cümlesi tespit edilmiştir. Muhayyer sümbüle Ayin-i şerifi, birbirinden farklı 32 müzik cümlesinden meydana gelmiştir. Bestekar sayın Sezgin, eserinde cümle içlerindeki mısralara bağlı dönüşlerdeki ezgi kalıpları hariç(bu da aynı müzik cümlesi değil, kendi içerisindeki dönüş melodileridir) hep farklı müzik cümleleri tercih etmiştir. Bu tercih, eseri olabildiğine zenginleştirmiş ve müzik cümlelerinde farklı makam geçkileri yaparak Ayin-i şerifi muazzam bir yapıya kavuşturmuştur. Ayin-i şeriflerde Mesnevi-i Şerif’ten, Divân-ı Kebîr’den ve Ahmed Eflâkî Dede’den alınan sözler dışında, lafızlar ve lafzi terennümler kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif’inin toplamda 251 ölçüden oluştuğu belirlenmiştir. Ayrıca eser içerisinde bestekârın birçok makama atıf ve geçki yaptığı tespit edilmiştir.
Keywords : Âyin-i Şerif, Mevlevi Ayini, Türk Mûsikîsi Formları, Bekir Sıdkı Sezgin, Eser Tahlîli.