TÜRKİYE\'NİN YABANCI OTLARI VE ÖZELLİKLERİ: AYÇİÇEĞİ
Authors : Hüseyin Önen
Pages : 159-189
View : 123 | Download : 161
Publication Date : 2023-12-31
Article Type : Other
Abstract :Dünya genelinde üretim giderlerindeki artışlar (enerji, kimyasal maddeler ve işçilik maliyetleri vb), ortaya çıkan jeopolitik sorunlar, iklim değişikliğinin olası etkileri vb hususlar ayçiçeği üretimini önemli düzeyde etkilemektedir. Bu durum Türkiye’nin en önemli bitkisel yağ kaynağı olan ayçiçeği ve ayçiçeğinden elde edilen ürünlerin fiyatlarında daha belirgin artışlara/dalgalanmalara yol açabilecektir. Ayçiçeği bilhassa ilk gelişim evrelerinde yabancı ot rekabetine karşı son derece hassas bir kültür bitkisidir. Yabancı otlar başarıyla kontrol altına alınamaması %70’e varan verim kayıplarına yol açabilmekte ve ayçiçeği tarımı nerede ise imkansız hale gelebilmektedir. Bu nedenle verim/kalite kayıplarının önüne geçebilmek için yabancı ot idaresi kritik bir rol oynamaktadır. Ancak, ayçiçeğinde herbisit kaynaklı fitotoksisite, yabancı otlarda artan herbisit direnci vakaları ve ürünle aynı familyadan bazı yabancı ot türlerinin kontrolünde karşılaşılan sorunlar vb. hususlar yabancı ot kontrolünü bir meydan okuma haline getirebilmektedir. Bu nedenle ayçiçeğinde yabancı otların idaresi başta kültürel, mekanik ve kimyasal yöntemler olmak üzere tüm kontrol araçlarının entegrasyonunu sağlayan bütüncül bir yaklaşım gerektirmektedir. Yabancı ot yönetim stratejileri oluşturulurken, agro-ekosistemde sorun olan yabancı ot türleri, biyolojik ve ekolojik özellikleri ve zamana bağlı olarak tarlada yabancı ot popülasyonlarında meydana gelen değişikliklere ilişkin bilgi boşluklarının öncelikle ele alınmasında büyük yarar bulunmaktadır. Türkiye’de ayçiçeği üretim alanlarının giderek genişlemesine ve ülke geneline yayılma potansiyeli göstermesine rağmen; sorun olan yabancı ot türleri ve bunların genel özelliklerine ilişkin literatürde bilgi birikiminde önemli eksiklikler olduğu saptanmıştır. Mevcut derlemede, bugüne kadar Türkiye\'de ayçiçeği üretim alanlarında uygulanan yabancı ot mücadelesi çalışmalarının sonuçları incelenmiş ve yabancı ot türlerinin tespiti için yapılan survey bulguları (1973-2023) irdelenmiştir. Literatür bulguları teknik talimatlar ve ilgili kitaplarla karşılaştırılmıştır. Daha sonra tüm çalışmalar bir araya getirilerek ülke genelinde ayçiçeği ekim alanlarında tespit edilen yabancı ot türleri listelenmiş ve yabancı otların genel özellikleri verilmiştir. Türkiye’de ayçiçeği tarlalarında en fazla rastlanan ve önemli düzeyde yoğunluk oluşturan dominant türlerde bildirilmiştir. Türkiye genelinde ayçiçeği ekim alanlarında toplam 316 yabancı ot türü rapor edilmiştir. Ancak sık görülen yabancı ot türlerinin sayısının 80 civarında olduğu saptanmıştır. Ayçiçeği üretim alanlarında en fazla sorun oluşturan yabancı otların (15 türün); tarla sarmaşığı (Convolvulus arvensis), sirken (Chenopodium album), yabani hardal (Sinapis arvensis), kırmızı köklü tilkikuyruğu (Amaranthus retroflexus), domuz pıtrağı (Xanthium strumarium), köy göçüren (Cirsium arvense), darıcan (Echinochloa crus-galli), köpek üzümü (Solanum nigrum), semizotu (Portulaca oleraceae), kirpi darı türleri (Seteria spp.), çobandeğneği (Polygonum aviculare), boz ot (Heliotropium europaeum), köpek dişi ayrığı (Cynodon dactylon) ve şeytan elması (Datura stramonium) ve karapazı türleri (Atriplex spp.) olduğu görülmüştür. Ayrıca, ayçiçeği üretim alanlarında 4 canavar otu (Orobanche spp.) ve 2 küsküt (Cuscuta spp.) türü saptanmıştır. Bu iki cins içinde yar alan parazitik yabancı ot türlerinin Türkiye genelinde tarlaların sırasıyla %11 ve %5’inde rastlandığı belirlenmiştir. Türkiye genelinde ayçiçeği üretim alanlarında yabancı ot türleri ve yoğunlukları arasında zamansal ve bölgesel olarak önemli farklılıkların bulunduğu saptanmıştır. Bu durumun ekolojik koşullardaki farklılıklar yanında tarımsal uygulamalardaki değişiklikler (ekim nöbeti, toprak işleme, gübreleme, sulama vb) ile uygulanan yabancı ot kontrol stratejilerindeki farklılıkların bir sonucu olduğu kanaatine varılmıştır. Dolayısıyla geleneksel olarak uygulanan takvime dayalı yabancı ot mücadelesi yerine ayçiçeği üretim alanlarında entegre yabancı ot kontrolü çerçevesinde bölgeye veya tarlaya özel yabancı ot idare stratejilerine ihtiyaç olduğu sonucuna varılmıştır.Keywords : Türkiye, ayçiçeği, sorun olan yabancı ot türleri, dominat yabancı otlar, yabancı otların genel özellikleri, parazit yabancı otlar, entegre yabancı ot idaresi, yabancı otların etkileri