Pragmatizm ve Dil-Eylem Teorisi Kapsamında Ahmet Haşim’in "Bize Göre"Si Yahut Nesir Yazarı Ahmet Haşim’in Meslek Sırları

Authors : Mehmet Akif Duman

Pages : 45-65

Doi:10.33207/trkede.574523

View : 15 | Download : 10

Publication Date : 2020-07-14

Article Type : Research

Abstract :Peirce’e göre pragmatizm yirminci yüzyılın baskın felsefi fikridir. Pratik sonuçları ile muhtevası tetkike çalışılan pragmatik, dil-eylem teorisi kapsamında "perlokasyonel katman” ile bağlantılı olarak kullanılırsa edebî metin tetkikinde sayısız faydalar sağlayacaktır. Nesir edebiyatımızın en mühim isimlerinden olan Ahmet Haşim’in "Bize Göre”si (ki tahlili derinleştirmek için kapsamı bu fıkralar ile sınırlı tuttuk) üstünde yapılacak böylesi tatbikat ile Haşim’in üslubunun inceliklerini tespite çalışacağız. Şairin lisanını musiki ile söz arasında, sözden ziyade musikiye yakın, mutavassıt bir lisan olarak tarif eden şair Haşim ile nasir Haşim arasında fark vardır. Nasir Haşim pragmatik manada "sözden ziyade dil-eyleme yakın, muttasıl bir lisan” kurmak ister gibi durmaktadır. Edebî metnin okur üstündeki tesiri ancak tepkiler vasıtası ile ölçülür; metnin edebî bakımdan taşıdığı değer ile savunulan fikrin kıymeti (yahut kıymetsizliği) örtüşmese de okurda "zihnî bir hareket” meydana getirdiği için pragmatik olarak tesirlidir. Haşim’in teşbihleri ne kadar "mücerret” olsa da tesirleri "müşahhas”tır. Yani pragmatiğin gerçekleri zihinsel gerçekler olsa da algı süreci (doğru ve yanlış olarak değerlendirilebilecek kadar) hakikattir. Haşim bilhassa eşyanın doğası ile oynayarak müşebbeh ve müşebbehün bih arasında orijinal vech-i şebehler kurmak ile perlokasyonel katmanda pragmatik bir çerçeve çizmeye muvaffak olur. Mehmet Kaplan’a göre Türkçede Hâşim’in bu fıkraları kadar "dolgun” yazı yazılmamıştır. Oysa semiyotiğin (işaret teorisi) bize verdiği imkânlarla dolgunluk olarak nitelenen şeyin aslında "pragmatik bir hile” olduğunu görmüş olacağız.
Keywords : pragmatizm, dil-eylem, perlokasyon, Ahmet Haşim, Bize Göre, Ch. S. Peirce