İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEM YAKINDOĞU’DA TÜRK - ERMENİ İLİŞKİLERİ

Authors : Müzehher Yamaç

Pages : 54-79

Doi:10.33207/trkede.517350

View : 18 | Download : 10

Publication Date : 2019-01-20

Article Type : Research

Abstract :Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devletine karşı savaşan Ermeniler’e, Ruslar ve Fransızlar tarafından "Büyük Ermenistan” devleti vaat edilmişti. Taşnak ve Hınçak gibi terör örgütleri, vatandaşı oldukları devlete karşı Ermeni topluluklarını isyana kışkırtarak, başta Van ve Bitlis olmak üzere çeşitli yerlerde isyan başlatmışlardı. Çıkan olayları durdurmak için Osmanlı yönetimi, Doğu Anadolu’da bulunan Ermenileri, 1915 yılında Osmanlı toprağı olan Suriye’ye tehcir kararı aldı. Savaş sırasında göç ettirilen Ermenilere 1918 yılında bir kararname ile izin verildiğinden, bir kısmı Anadolu’da terk ettikleri topraklara geri dönmüştür. Kurtuluş Savaşı süresince düşman ordusu ile birlikte hareket etmişlerdir. 1921 Ankara Anlaşması’ndan sonra, işgal edilen yerlerdeki Ermeniler, Fransız ordularıyla birlikte tekrar bölgeden çekilmiştir. Lozan Konferansı’nda Ermeni istekleri "Azınlıklar Sorunu” sırasında görüşülmüş ancak, devlet kurma istekleri gerçekleşmemiştir. Lozan sonrası dönem, yeni bir güçler dengesi ve siyasi haritanın oluşturulduğu dönemdir. Bu aşamadan sonra Ermeniler, Kürtlerle birlikte kurdukları Hoybun Cemiyeti’nde, 1926-1930 yılları arasında gerçekleşen Ağrı isyanı sırasında, Türkiye’ye karşı eylemlerde bulunmuştur. 1938 yılında Türk ordusunun İskenderun’a girmesi ve 1939 Antlaşması ile Hatay’ın Türkiye’ye devri, Ermenilerin kaygılarını arttırmıştır. Bölgedeki Ermeniler’in bir kısmı bu kez Lübnan’a ve Suriye’ye, diğerleri ise ABD ve Fransa’ya göç etmişlerdir. Fransa göçü organize etmiş ve Birinci Dünya Savaşı ve işgal sırasında kendileri için savaşan Ermenilere, finansal destek sağlamıştır. Türk yetkilileri bu yer değiştirme sırasında; Fransız yetkililerle üzerinde anlaştıkları göç düzenlemeleri ile, göçmenleri korumak için gerekli önlemleri almışlardır . Bu çalışmada Fransız Dışişleri Bakanlığı ve Osmanlı Arşiv Belgelerinden yararlanarak, 1918-1940 yıllarına Yakındoğu’da Türk-Ermeni İlişkilerinin incelenmesi amaçlanmaktadır.
Keywords : Yakındoğu, Türk-Ermeni İlişkileri, Hoybun Cemiyeti, Göç