Bedî‘ İlminde Kelime Tekrarına Dayalı Söz Sanatlarında Tasnif Problemi

Authors : Ahmet Gezek

Pages : 22-39

Doi:10.51450/ilmiyat.1417753

View : 181 | Download : 44

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research

Abstract :Bedî‘ ilminde, mana ve lafızla ilgili olarak birçok edebi sanat bulunmaktadır. Bu söz sanatlarından kelime tekrarıyla ilgili olanların bazısı manayı güzelleştiren sanatlar içinde, bazısı lafzı güzelleştiren sanatlar kısmında değerlendirilmiştir. Klasik ve modern belâgat eserlerinde manayla ilgili kelime tekrarı sanatları; müşâkele, irsâd, akis, terdîd ve müzâvece; lafızla ilgili söz sanatları reddü’l-acüz ale’s-sadr ve cinâs-ı mümâsil’dir. Bir anlamın kendi lafzı dışında ibaredeki bir kelime ile söylenmesi olarak tarif edilen müşâkele’de tekrar edilen kelime, mecazi anlam veya kelimenin ikinci anlamı olduğu için bu sanat belâgat eserlerinde manayı güzelleştiren söz sanatları kısmında yer almıştır. Müşâkele’de tekrar edilen kelime şekil itibarıyla birinci kelimeyle aynı kökten olur ve mecaz anlamı kendisinde bulunması yönüyle diğer kelime tekrarı sanatlarından farklılık gösterir. Cümlenin sonunun nasıl biteceğine ibaredeki bir kelimenin ipucu vermesi demek olan irsâd’da cümle bazen kelime tekrarıyla, bazen de cümleden anlaşılan farklı bir kelimeyle sonlanır. İrsâd; tıbâk, mukâbele, terdîd, reddü’l-acüz ale’s-sadr gibi farklı söz sanatlarıyla birlikte gelebildiği için diğer kelime tekrarı sanatlarından daha kapsamlıdır. Bu sanatta asıl olan, cümlenin sonunun nasıl sonlanacağının tahmin edilmesi olup kelime tekrarıyla cümle sonlandığında terdîd sanatını ihtiva etmiş olur. Akis sanatı, cümlede kelimelerin yerleri tamamen veya kısmen değiştirilerek yeni bir söz söylenmesidir. Akis’i diğer kelime tekrarı sanatlarından ayıran husus, kelimelerin cümle içinde yer değiştirmesidir. Çoğu belâgat bilgini bu sanatı manayı güzelleştiren sanatlara, bazıları ise lafızla ilgili sanatlara dahil etmiştir. Cümlede lafzı ve anlamı aynı bir kelimenin bulunması anlamına gelen terdîd sanatında cümle içinde bir kelime tekrar edildiğinden dolayı bazı belâgat bilginleri bu sanatı me‘ânî ilmindeki itnâb sanatında, bazıları ise bedî‘ ilminde değerlendirmiştir. Müzâvece’de kelime tekrarı şart ve cevap cümlelerinde olmaktadır. Müzâvece’nin şart ve cevap cümleleriyle ilgili olması, bu sanatı terdîd’den ayıran özelliktir. Belâgat eserlerinde lafzı güzelleştiren sanatlar içinde değerlendirilen reddü’l-acüz ale’s-sadr; ibare sonundaki kelimenin aynısının veya iştikakının (aynı kökten gelen kelimenin) cümle başında veya içinde var olmasıdır. Bu sanat, ibarenin sonundaki bir kelimenin cümle içinde başka bir kelimeyle irtibatlı olması ve kelime tekrarının kendisinde olması yönüyle irsâd’a benzemektedir. Kelime tekrarı sanatlarından cinâs-ı mümâsil, lafız olarak aynı, fakat manası birbirinden farklı olan iki isim, iki fiil veya iki harfin tekrar edilmesidir. Cinâs-ı mümâsil, diğer cinas çeşitlerinden farklı olarak eş seslilikle ilgili olduğu için çalışmamızda kelime tekrarı sanatlarına dahil olmuştur. Cinâs-ı tâm’ın diğer kısımları ise telaffuzu birbirinin aynısı veya benzeri iki farklı kelime arasında gerçekleştiğinden dolayı çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Bu çalışmada, kelime tekrarına dayalı söz sanatları incelenmiş olup bu sanatlardan irsâd ve reddü’l-acüz ale’s-sadr’ın bazen kelime tekrarıyla, bazen de kelime tekrarı dışında kullanıldıkları tespit edilmiştir. Bu iki sanatın; müşâkele, akis, terdîd, müzâvece ve cinâs-ı mümâsil’den daha geniş kapsamlı olduğu ve duruma göre onları kendi içinde barındırdığı anlaşılmıştır. Bu araştırmada, kelime tekrarı sanatları bir araya getirilerek aralarındaki farklara dikkat çekilmiştir. Bedî‘ ilminde bu sanatları konu edinen çalışmaya rastlanmamasının, çalışmamızın önemini daha da arttırdığı düşünülmektedir.
Keywords : Arap Dili ve Belagati, Bedî‘ İlmi, Müşâkele, İrsâd, Terdîd