Muâviye b. Ebû Süfyân’ın Tarihçi Yönü ve Dîvân’ındaki Tarih Temalı Şiirlerin Tahlili

Authors : Mücahit Yüksel

Pages : 442-464

Doi:10.51450/ilmiyat.1344715

View : 59 | Download : 57

Publication Date : 2023-12-30

Article Type : Research

Abstract :Şiir, Câhiliye Dönemi’nden itibaren Arap toplumunda önemli bir yer işgal etmiştir. Araplar şiiri, duygularını ifade etmenin yanı sıra siyasî mücadele aracı olarak da kullanmışlardır. Nitekim kabileler arası rekabetin yaygın olduğu bir sosyal ortamda şairler kendi kabileleri için önemli bir propaganda unsuruydular. Bu önemini uzun süre devam ettiren şiir, Asr-ı Saâdet, Hulefâ-yi Râşidîn, Emevîler, Abbâsîler ve ilerleyen dönemlerde de değerinden pek bir şey kaybetmemiştir. Şiir ve şair söz konusu önemi sebebiyle yöneticiler tarafından daima rağbet görmüştür. Kimi yöneticiler kendileri bizzat şiirle ilgilenirken kimileri şairleri kendisine yakın tutmuş kimi de hem şiirle ilgilenmiş hem de şairlerle irtibat halinde olmuştur. Şiir, tarih ilmi için de önemli bir kaynaktır. Nitekim hem siyasî mücadelelerde propaganda amacıyla söylenen hem yazışmalarda mektupların altına iliştirilen hem de sosyal hayatın içinde duyguları ifade etmek için söylenen şiirler, dönemlerin sosyo-kültürel ve siyasî özellikleri hakkında önemli ipuçları vermektedir. Muâviye b. Ebû Süfyân (ö. 60/680), İslâm tarihi açısından dönüm noktalarından biri olarak kabul edilen Emevî Devleti’nin kurucusu önemli bir simadır. Bu bağlamda onun halife olmak için Ali b. Ebû Tâlib (ö. 40/661) ve onun evlatlarıyla yaşadığı mücadele ve hilafetini muhafaza etmek için muhaliflerine karşı yürüttüğü siyaset büyük önem arz etmektedir. Aynı zamanda şairlik yönü de bulunan Muâviye’nin şiirleri, olayların bizzat tanığı hatta önemli kahramanlarından biri olması sebebiyle dönemin siyasî, sosyal ve psikolojik özelliklerine dair önemli veriler sunmaktadır. Bu sebeple Muâviye’nin Dîvân’ındaki tarih temalı şiirlerin tahlili büyük önem arz etmektedir. Bu noktada Dîvân’ın mevsûkiyeti hakkında şunu ifade etmek gerekir ki; söz konusu Dîvân, bizzat Muâviye tarafından derlenip bir kitap haline getirilmemiştir. Muâviye’nin hayatı boyunca çeşitli vesilelerle söylemiş olduğu ama ekseriyetinde siyasî temanın işlendiği şiirleri çeşitli İslâm tarihi ve edebiyat kitaplarında geçmektedir. Fârûk Eslîm b. Ahmed tarafından bir kitap hâlinde derlenen bu şiirlerden Muâviye’ye ait olduğu şüpheli olanlar dışarıda tutularak ve çalışmamızın hacmi de dikkate alınmak suretiyle benzer şiirlerden örnekler seçilerek bu makale ortaya konmuştur. İslâm tarihi okumaları genellikle siyasî tarih üzerinden yapılmakta ve çoğu zaman sosyo-psikolojik boyut ihmal edilmektedir. Hâlbuki teferruat olarak görülen birçok sosyo-psikolojik veri olayların daha doğru anlaşılmasında büyük katkılar sağlayabilmektedir. Tarihin bir kaynağı olarak şiirler bu eksiği giderme noktasında ihmal edilmemesi gereken bir alandır. Muâviye b. Ebû Süfyân’ın şiirleri incelendiği takdirde onun güncel hayata dair konularla ilgili şiirler de yazmakla birlikte ilgisini büyük ölçekte siyasî içerikli şiirlere ayırdığı görülmektedir. Onun şiirlerini, halifelik öncesi ve halifelik sonrası şeklinde ele almak okuyucuya bütüncül ve düzenli bir bakış tarzı kazandırmaktadır. Bu bağlamda onun halifelik öncesi şiirleri genellikle yürüttüğü siyasî mücadelede tarafsız kalan kişileri kendi tarafına çekmeye ve rakip durumdaki kişileri de ikna etmeye ya da susturmaya dönüktür. Bu bağlamda Osman b. Affân’ın (61/680) katledilmesinin ardından onun kanının talebi konusunda muhataplarına yazdığı şiirler dikkat çekicidir. Halifelik sonrası şiirleri ise elde ettiği yönetimi sağlamlaştırma bağlamında rakiplerine karşı cevap verme, yönetim tarzını ortaya koyma ve vefat anında bir nefis muhasebesi içeriklidir.
Keywords : İslâm Tarihi, Emevîler, Muâviye b. Ebû Süfyân, Şiir, Tarih.