Уранхай Деп Нийти Ат Дугайында Шинчилел
Authors : Золбаяр Гагаа
Pages : 111-116
View : 17 | Download : 10
Publication Date : 2019-04-25
Article Type : Research
Abstract :Ортаа үе болгаш бурунгу төөгү бижиктерде тываларны бодунуӊ үндезин ады-биле адап демдеглеп арттырган болза XIII дугаар чүс чылдыӊ 70 чылдарындан эгелеп уранхай деп ниити ат-биле адап, тыва деп адавайн, 650 хире чыл болган. XIII дугаар чүс чылдыӊ эгези 1207 чылдан эгелеп тывалар бодунуӊ тускай байдалын ышкынып, Улуг Моол империяныӊ адаанга киргеш, 1757 чылга чедир ММоолдуӊ улуг биче хааннарынга үндүрүг төлеп тургаш, 1757 чылдан эгелеп Манчы Кыдаттыӊ дарлалынга кирип, Моолдуӊ хаанынга болгаш Манчы хаанынга дапкыр үндүрүг төлеп келген.1921 чылда бот уранхайы, Алдын хөлдүӊ уранхайы деп, чурттап турган чер аайы-биле, адап келген. чылдан эгелеп Таӊды Тывазы бодунуӊ тыва деп адын тып алган болза, Моолдун тывалары уранхай деп ниити ат-биле чорааш, 1990 чылда бодунуӊ тыва деп адын тып, Моолдуӊ чазаа Моолда тывалар чурттаар деп албан ёзу-биле чөпшээрээн. Özet Orta çağ ve eski dönemlere ait belgelerde Tuva adının kullanıldığı bilinse de 13. yüzyılın son çeyreğinden itibaren bu etnonim yerine, Tuvaların, Uryanhay adıyla adlandırıldıkları ve Tuva adının 650 yıl boyunca adlandırmada kullanılmadığı görülmektedir. 1207 yılından itibaren Tuvalar Moğol hakimiyeti altına girmiş, 1757 yılına kadar Moğol hanlarına vergi ödemişlerdir. 1757 yılından itibaren ise Mançu yönetimine dahil olan Tuvalar, hem Moğol hem de Mançu hanlarına tekrar vergi ödemişlerdir. 1921 yılında kendi bağımsız Tannu Tuva Cumhuriyetlerini kuran Tuvalar bu yıldan itibaren Tıva adını kullanmaya başlasalar da Moğol Tuvaları Uryanhay adıyla anılmaya devam etmiş, 1990 yılında kendilerini Tıva olarak Moğolistan hükümetine kabul ettirmişlerdir. Bu makalede Tuvaları hangi dönemlerde hangi bölgelerde Uryanhay adıyla anıldığı, hangi eserlerde ve bilimsel çalışmalarda bu ada yer verildiği ayrıca Uryanhay kelimesinin etimolojisi üzerinde durulmuştur.Keywords : уранхай, арга чону, тывалар, манчы кыдат, орус төөгү бижиктер, алдай уранхай, танды уранхай, Uryanhay, orman halkı, Tıvalar, Mançu Kıdat, Rus tarih yazmaları, Altay Uryanhayları, Tandı Uryanhay