İslâm Siyaset Tecrübesinde Yönetim Karşıtı Sürecin Seyri Üzerine Bir Araştırma: Klasik Dönem

Authors : Muhammed Uç

Pages : 13-36

View : 23 | Download : 8

Publication Date : 2022-01-01

Article Type : Research

Abstract :İslâm düşünce geleneği siyasal, sosyal, ekonomik, kültürel vb. birçok alana etki eden ve etkilenen bir mahiyet arz etmektedir. Öyle ki söz konusu mahiyet, geçmişte olduğu gibi günümüzde de varlığını sürdürmektedir ki bu durum doğaldır. Zira bu gelenek yukarıda adı geçen alanlara dair hemen hepsine şu ya da bu şekilde gerek nazarî gerekse pratik olarak meydana gelen olayları anlama veya anlamlandırmaya yardımcı olacak teorilere sahiptir. Aynı şekilde bu teorilerin -şayet fiilen hayata geçirilmişse- yansımalarının izini sürmek de İslâm düşünce geleneğinin tanınmasına yardımcı olacağı gibi objektif değerlendirmelere de müspet yönde katkıda bulunacaktır. Bu vesileyle bahsi geçen geleneğin önemli bir basamağını oluşturması gerekçesiyle İslâm siyasî tahayyül ve tasavvurunun muhalif çevre/ler nezdinde algılanışı ve reaksiyonu araştırılmaya değerdir. Bu bağlamda yönetim karşıtlığının idari yapıyla olan münasebetinin başlangıç dönemindeki niteliği ve devamında gelişen ilişkilerinin keyfiyeti oldukça önemlidir. Dolayısıyla biz bu makalede, siyasî hadiselerin gelişimi sırasında ortaya çıkan münasebetin ve muhalif kanadın idari yapıya karşı takınmış olduğu tavır(lar)ın izini sürmeye gayret edecek ve birtakım çıkarımlarda bulunmaya çalışacağız. Çalışmamızı giriş, üç bölüm, sonuç ve kaynakça kısımlarından oluşturacağız. Giriş kısmında İslâm siyaset düşüncesinin geçmişten süregeldiği şekliyle etkide bulunduğu ve etkilendiği temel disiplinlere ve bu konuda yapılmış bazı araştırmalara değinerek bizim araştırmamızın farklılığının ne/ler olduğuna temas edeceğiz. Devamında siyasî-tarihî arka plan olarak isimlendirdiğimiz ilk ana bölümde kısa bir tarihî seyir akışından bahsedeceğiz. Sonrasında yönetim şekli üzerine yapılmış bazı iddiaların özellikle Hulefâ-yı Raşidîn dönemine uygunluğu münakaşa edildiğinden hareketle bu zaman dilimini esas alarak temel savların uygulanabilirliğini tartışacağız. Üçüncü ve son ana bölümde ise yönetim karşıtlığının İslâm siyasî tahayyülünde bir karşılığının olup olmadığını, şayet var ise söz konusu muhalefetin keyfiyetini inceleyeceğiz. İnceleme sırasında Ebû Hanîfe, Mâlik b. Enes, Ahmed b. Hanbel, Ebû Yûsuf, Fârâbî, Mâverdî ve Nizâmü’l-Mülk gibi dönemlerine ve kendilerinden sonraki çağlara değin çeşitli şekillerde tesirde bulunmuş tarihî kişiliklerin yürütmüş oldukları faaliyetlerden söz edeceğiz. Sonuç kısmında araştırmamız vesilesiyle ulaştığımız bir kısım verileri tahlil etmeye ve yakın yahut uzak gelecekte bu konuda yapılması olası incelemelere ışık tutacak isimlerin (Cüveynî, Gazzâlî, İbn Teymiyye ve İbn Haldûn) de var olduğunu zikredeceğiz. Çalışmadaki ana gayemiz ve bu konu üzerine bir araştırma yapmamıza neden olan ana sebebimiz ise, muhtemelen uzun bir siyasî-askerî geçmişe sahip olmamızdan kaynaklı olarak bir devlet geleneğine sahip olduğumuz savının birçok platformda dillendirilmesine rağmen; bu kabilden olarak benzer şekilde herhangi bir yönetim karşıtlığı ananemizin varlığı ya da yokluğunun bahis konusu edilmemesidir. Bu nedenle araştırmamızda temel iddiamızın imkânını sorgulayacağız. Ancak kesin yargılardan da uzak durmaya özen göstereceğiz. Zira İslâm siyasî tahayyülü bağlamında gelenekle sahih bir irtibat kurmanın metodunun ve bugün için sağlıklı çözüm/ler üretmenin bir yolunun da buradan geçtiği inancındayız. Nihayetinde genel anlamda tarih bir bütün olduğu gibi umumî tarihin bir parçası olan İslâm tarihi ve medeniyet geleneği de yekpare bir mahiyet arz eder ki bu nedenle ulaşılan verilerin de bu minvalde değerlendirilmesi icap eder.
Keywords : İslâm Tarihi, Klasik Dönem, Siyasî Tahayyül, Hilafet, İktidar, Yönetim Karşıtlığı.