Bizans’ın Cam Işık Kaynakları: Anaia Anıtsal Kilisesinin Aydınlatmasına İlişkin Öngörüler

Authors : Tümay Hazinedar Coşkun

Pages : 1017-1041

Doi:10.29135/std.1074638

View : 15 | Download : 5

Publication Date : 2022-12-31

Article Type : Research

Abstract :Bizans dini ve sivil mimari yapılarında ışık, doğal ve yapay aydınlatma gereçleri vasıtasıyla sağlanmaktadır. Ancak yaygın biçimde doğal aydınlatmadan daha fazla yararlanıldığı bilinen bir gerçektir. Doğal ışığın yetersiz olduğu yerlerde ve geceleri yapay aydınlatma öğeleri kullanılmaktadır. Dini yapıların aydınlanmasına ilişkin günümüze ulaşan, dini nitelik taşımayan bazı belgeler, kiliselerdeki ışık düzeni hakkında az da olsa çeşitli bilgiler sunmaktadır. Bu anlamda kiliselerin hem gündüz hem de geceleri kesintisiz yanan kandillerle, mumlarla ve günün belirli saatlerinde pencereden süzülen ışın huzmeleri ile aydınlandığı bilinmektedir. Bizans’ta açıklıklar önceleri taş plakalarla kapatılırken sonrasında pencere camları levhaların yerini almaya başlamıştır. Bu camlar, yapılarda aydınlatmayı sağlamalarının yanı sıra aynı zamanda mekandaki mistik atmosfere de katkı vermektedir. Nitekim pencere camları, yapılara rastgele değil, güneş ışınlarının geliş açısına göre, belirli bir düzen dahilinde yerleştirilmektedir. Pencere camlarının yanı sıra cam kandiller özellikle Bizans Dönemi’nin popüler aydınlatma nesnelerinden biridir. Kandillerin Geç Roma ve Erken Bizans dönemlerinden itibaren çeşitli formlarda, farklı ışıklandırma sistemleri ile var olduğunu söylemek mümkündür. Cam kandillerin sıklıkla tercih edilmesindeki en önemli faktör, camın pişmiş toprak ve metal kandillerde olduğu gibi ışığın etkisini sınırlandırmaması ve bu durumun aksine aydınlatma derecesini arttırmasıdır. Makalemizde Anaia anıtsal kiliseninin aydınlatmasına yönelik öncelikle; doğal aydınlatma öğeleri olan pencere camlarına ardından yapay aydınlatma objeleri olan kandillere değinilenecektir. Kilisede bulunan pek çok pencere camına rağmen günümüze kadar gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucunda sadece birkaç şebeke parçasının saptanmış olması dikkati çekmektedir. Bu bağlamda Kadıkalesi anıtsal kilisesinin pencere sisteminde muhtemelen farklı bir uygulama kurgulanmış olmalıdır. Yine de arkeolojik veriler Kadıkalesi anıtsal kilisesinin daire ve levha (düz) biçimli pencere camları ile aydınlatıldığına işaret eder. Pencere şebeke sistemi ile ilgili kısıtlı verinin aksine cam kandillerin yapıda kullanıldığına dair pek çok kurşun ve metal aksam bulgunun varlığı kilisenin aydınlatma düzenine ışık tutmaktadır.
Keywords : Bizans, Pencere Camı, Cam, Orta Çağ Camları, Aydınlatma Camları, cam kandil