Arşiv Belgelerine Göre Sinop’taki Şüheda / Şehitler Çeşmesi
Authors : Nurcan Yazici Metin
Pages : 945-967
Doi:10.29135/std.890449
View : 16 | Download : 5
Publication Date : 2021-12-20
Article Type : Research
Abstract :Osmanlı’nın son döneminde inşa edilen dört yüzlü/cepheli meydan çeşmelerinin, başkent dışında, ampir üsluptaki nadir bir örneği, Sinop’ta bulunmaktadır. Osmanlı Dönemi’nde Şüheda Çeşmesi olarak tanımlanan bu çeşmenin inşa süreci dönemin yazışmalarından takip edilebilmektedir. 1853 yılında Sinop’ta yaşanan ve tarihe Sinop Vakası olarak geçen baskında şehit olan deniz askerlerinin ruhları için mahallinde bir çeşme yapılması düşünülmüştür. İnşası planlanan çeşme için az bir miktar yardım toplanabilmiş; daha sonra inşaat için gerekli ödenek Sultan Abdülmecid (Saltanatı: 1839-1861) tarafından karşılanmıştır. 1857 yılında inşa edilen çeşmenin inşa süreci merkezin, başkent İstanbul’un kontrolünde ve denetiminde yürütülmüştür. Dönemin padişahının baniliğinde inşa edilen çeşmenin ilk keşfi Dersaadet’ten gönderilen mimar tarafından yapılmış; bazı inşaat malzemesi ve tarih taşı da Dersaadet’ten gönderilmiştir. Ayrıca çeşmenin suyunun karşılanmasında, Sinop’taki Sultan Süleyman vakfından olan su yolunun kullanıldığı ve bu bağlamda vakıf suyu kullanılan sultan adına da bir çeşmenin inşa edildiği anlaşılmıştır. Kesme taştan inşa edilen kare planlı meydan çeşmesinin kuzey ve güney cephelerinde mermer yalak/tekne, ayna taşı ve kitabe bulunmaktadır. Ayna taşında, püsküllü perde ile ay yıldız motiflerine yer verilmiştir. İki cephedeki kitabe metni aynı olmakla birlikte kitabe iki yanında farklı düzenlemeler mevcuttur. Güney cephede kitabe iki yanında Sultan Abdülmecid’in tuğrası yer alırken kuzey cephede vazodan çıkan yaprak düzenlemeleri bulunmaktadır. Yalın tutulan diğer iki cepheden doğu cephesinde yalak ve üç musluk, batı cephede ise depo kontrol penceresi vardır. Makalede, Osmanlı Arşivi’nde tespit edilen belgeler ışığında, Sinop’taki Şüheda/Şehitler Çeşmesi’nin inşa süreci ortaya konulmuş; mimari ve süsleme özellikleri tanıtılmış; çeşmenin kitabesinin dönemin önde gelen hattatlarından Mevlevi Mehmed Zeki’nin eseri olduğu belirlenmiştir.Keywords : Osmanlı mimarisi, Hattat Mehmed Zeki, Osmanlı mimarisi, Sinop, çeşme mimarisi, Ampir Üslup, Hattat Mehmed Zeki