Hamparsum müzik el yazmalarının Mevlevi müziklerine ait belgelerle müzikal içerik açısından karşılaştırılması

Authors : Zehra Tülin Değirmenci, Turan Sağer

Pages : 579-597

Doi:10.12975/rastmd.20221047

View : 16 | Download : 6

Publication Date : 2022-12-30

Article Type : Research

Abstract :On dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde geliştirilen ve Hamparsum Limonciyan adlı Ermeni bir müzisyenin adıyla toplumsal hafızaya yerleşen Hamparsum müzik yazısı, geçmişi hatırlamamızı sağlayan bazı ezgilerin yanı sıra, büyük bir kültürel yapının yeniden kurgulanmasını sağlayacak tarihsel verileri Hamparsum müzik el yazmaları aracılığıyla günümüze aktarır. Hamparsum müzik el yazmaları, Geleneksel Türk Sanat Müziğini temsil eden birçok eserin günümüze ulaşmasını sağlamış, kültürel aktarım sürecinde önemli bir rol üstlenmiştir. Günümüzde, Hamparsum müzik el yazmalarının ilk örneklerinin de bulunduğu en önemli kurumsal arşiv, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesidir. Bu arşivde kayıtlı on beş el yazması defterden, Y. 213/11 arşiv numaralı Hamparsum müzik el yazması belge, Hamparsum müzik yazısının Türk müziğini temsil rolünü açıklamak amacıyla seçilmiştir. Bu Hamparsum müzik el yazmasında, "Takım” adlandırmasıyla sekiz eser saptanmış ve Mevlevî Âyini formu içinde görülen saz terennümleri ile ilişkisi açıklanmıştır. Takım teriminin günümüzde kullanılan anlamı dışında bir müzikal yapıyı temsil ettiği, Mevlevî Âyinlerinin selâm olarak adlandırılan bölümlerinde görülen saz terennümlerinin art arda sıralanmasıyla meydana gelen bir çalgısal formun adı olduğu saptanmıştır. Takım formunu açıklamak üzere, Y.213/11 Hamparsum müzik el yazmasında görülen "Bestenigâr Takım” örneklem olarak seçilmiş ve İstanbul Konservatuvarı Neşriyatı Mevlevî Âyinleri XXIII içinde kayıtlı Bursalı Mehmed Sadık Efendi’nin Bestenigâr Mevlevî Âyini ile karşılaştırılmıştır. Mevlevî Âyinleri’nin selam olarak adlandırılan bölümleri arasında usul ve makam değişimlerinde geçişleri sağlayan saz terennümleri ayrı bir müzikal yapı olarak düşünülmediği için şimdiye kadar bilimsel bir çalışma ile değerlendirilmemiştir. Terennümlerin bir form oluşturacak şekilde art arda dizilmesi ilk olarak Hamparsum Hamparsum müzik el yazmalarında varlığı saptanan bir müzikal ifade biçimidir. Bu incelemenin sonucunda, "Takım Formu” ile bir Mevlevî adap ve geleneği olan müptedi mukabelesinin geleneksel yapısı arasındaki bağlantılar açıklanmıştır. Bu icra geleneğinin tespit edilmesi ve açıklanmasıyla, kültürün içinde yeniden sürdürülebilir olması sağlanmış ve bu konuda yapılacak çalışmalara temel oluşturulmuştur. Bu çalışma, bir müzik yazısının görünen anlamları dışındakilere odaklanarak, mitler, metaforlar ve kodlar aracılığıyla anlamı yeniden inşa etmek üzere kurgulanmıştır. Tarihsel yapı bütünü içinde, kültürel ve müzikal göstergeler arasındaki bağlantıların çözümlenmesi hedeflenmiştir. Hamparsum müzik el yazmasına sıradan anlamsız bir düzende dizilmiş izlenimi veren müzikal yapılar, metinlerarasılığın verileriyle okunup kültürel göstergelerin izinde açıklanmıştır. Toplumun hafızasında elenerek ve zamanda yer değiştirerek aktarılan müzikal yapının kanonu temsil ettiği bilgisine ulaşmak, bu kuram tasarımından beklenen sonuçtur.
Keywords : takım, metinlerarasılık., Hamparsum müzik el yazması, kanon, metinlerarasılık, Mevlevî müziği, müzik kültürel gösterge, müzik paleografisi, takım, music cultural indicator, musical paleography