Nevbet-i Müretteb’in farklı coğrafyalardaki izleri üzerine bir inceleme

Authors : Ali Ihsan Alemli, Nilgün Doğrusöz Dişiaçik

Pages : 2823-2842

Doi:10.12975/rastmd.2021927

View : 22 | Download : 7

Publication Date : 2021-12-30

Article Type : Research

Abstract :Tarih öncesinden itibaren Türk müzik kültüründe çeşitli değişmeler meydana gelmiştir. Müzik kültürü bu süreçte, sürekli dönüşerek günümüzdeki şeklini almıştır. 10. Yüzyılda Farabî, Pisagor’un yüzlerce yıl önce ortaya koyduğu gezegenlerin sesleriyle ilgili düşüncelerini kabul etmeyip sesin meydana gelişini cisimlerin birbirlerine vurulmasıyla açıklayarak Horasan Tamburu üzerinde 17’li ses sistemini geliştirmiştir. Daha sonraları bu ses sistemi, Urmevî’nin de katkılarıyla uzun yıllar etkisini göstererek Abdülkadir Merâgi, Yusuf Kırşehrî, Hızır bin Abdullah, Ahmedoğlu Şükrullah gibi teorisyenlerin edvarlarında karşımıza çıkmıştır. Farklı yüzyıllar ve coğrafyalarda bu sistemi kullanan çeşitli tür ve formlar meydana gelmiştir. Bunlardan biri makam müziğinde yüzyıllar boyunca müzik çevrelerini etkileyen nevbet-i mürettebdir. Nevbet-i mürettebin uzun bir dönem müzik çevrelerince büyük ilgi görmesine karşın yaklaşık 16. yüzyıl itibarıyla adından söz edilmeyişi bu araştırmanın yapılması gereğini doğurmuştur. Bu araştırma sonucunda nevbet-i mürettebin metinlerarası ilişkiler kurularak kültürlerarası etkileşimler neticesinde bir dönüşüme uğradığı tespit edilmiştir. Bu dönüşüm, geniş bir coğrafyaya yayılarak farklı kültürlerde farklı isimlerle karşımıza çıkmaktadır. Nevbet-i müretteb; Mağrip ülkelerinde nuba, Türkiye’de fasıl, Suriye ve Mısır’da waslah, İran’da destgâh, Azerbaycan’da mugam, Irak’da makam, Özbekistan ve Tacikistan’da makam (şaşmakom), Malezya’da nobat, Doğu Türkistan’da muqam olarak kendini gösterir. Nevbet-i mürettebin çıkış noktası için, bahsi geçen türlerin en eskisi olarak yazılı kaynaklarda 8. ve 9. yüzyıllarda karşılaştığımız nubayı işaret etmek mümkündür.
Keywords : kültürlerarasılık, metinlerarasılık, nevbet-i müretteb, nuba