İhvân-ı Safâ düşüncesinde müzik ve kosmos ilişkisi

Authors : Yalçın Çetinkaya

Pages : 2296-2316

View : 23 | Download : 11

Publication Date : 2020-07-23

Article Type : Research

Abstract :İhvân-ı Safâ, Pythagoras okulunun 10. yüzyıldaki temsilcileri ve pekçok ilim dalında onun takipçileri olduklarını ifade etseler de, özellikle müzik alanında Pythagoras’ın yaşadığı M.Ö. 6. yüzyıldan kendi yaşadıkları döneme kadar oluşmuş ve bir gelişme seyri izlemiş müzik düşünce ve birikimlerinden de etkilenerek ve bunu kendi müzik düşüncelerine katarak bir müzik düşüncesi ve "müzik düşünce biçimi” meydana getirdiklerini söyleyebiliriz. Gezegenlerin hareketinin Ud nağmeleri gibi olduğunu, Ud’un dört telinin, toprak, ateş, hava ve su gibi tabiatın dört ana unsuruna karşılık geldiğini ileri sürmek, bugün için bile oldukça yeni ve heyecan verici görüşlerdir. Ancak İhvân-ı Safâ’nın bu düşüncelerinin de genellikle, üstadları kabul ettikleri Pythagoras’ın kosmos anlayış ve düşüncesinden mülhem düşünceler olduğunu hatırlatmak isterim. Her ne kadar Pythagoras etkisi olsa da, İhvân-ı Safâ’nın müzik ve kosmos ilişkisi hakkındaki bu düşünce ve yorumlarını Ud üzerinden kurup izah etmeleri, bu düşüncenin ve izah biçiminin orijinal olduğunu göstermektedir. Çünkü Ud, İhvân-ı Safâ’nın yaşadığı dönemlerde ve sonrasında da, hem bölgelerinde hem de genel anlamda İslâm müzik çevrelerinde en muteber enstrumandır. Ud, adeta İslâm müzik kültürünün ve medeniyetinin ortak bir enstrümanı gibidir. Ne Pythagoras’ın kendi düşüncelerinde, ne bu okula bağlı Pythagorasçılar’da ve ne de İhvân-ı Safâ’ya kadar diğerlerinde bu şekilde bir "müzik-kosmos ilişkisi” kurmaya yönelik bir bilgi görülmemektedir. İhvân-ı Safâ’nın, Pythagoras’tan öğrendikleriyle gezegenlerin dönerken nağmeler çıkardıklarını söylemelerini; Pythagoras’ı üstadları kabul etmeleri ve onun öğretisine tâbî olmaları dolayısıyla anlamak mümkün ancak İhvân, üstadlarının bu düşüncesine tâbî olmakla birlikte bu düşünceyi tefsir ve te’vîl ederek yeni açılımlar da getirmiş. Meselâ gezegenlerin (feleklerin) dönerken çıkardıkları nağmelerin Ud nağmeleri gibi olduğunu söylemek gibi. İhvân’ın Ud nağmelerine ve Ud’un tellerine yükledikleri anlamlarla birlikte gâye, Ud telleri ve nağmeleri ile gezegenlerin varlıkları, fizikî özellikleri ve hareketleri hakkında bir bağlantı kurmaktır.
Keywords : ihvân-ı safâ, risâleler, pythagoras, gezegenlerin hareketi, ud nağmeleri, kosmos