Ali Rifat Çağatay'ın Koleksiyonundakı̇ Hdef 8 İsimli Hamparsum Defterinde Yer Alan Günümüz Notasına Çevrilmiş Nakış Biçiminde Bestelenmiş Eserlerin Biçim Analizi

Authors : Tarık Öztürk

Pages : 23-37

View : 27 | Download : 14

Publication Date : 2022-09-01

Article Type : Research

Abstract :Müzikte biçim, eserlerin yapısını ifade eder. Bu ifade etme yöntemi örgütseldir. Örgütlenme ise eserleri kendi içerisinde gruplandırmaya iter. Türk müziğinde biçimler her ne kadar kalıplara sokulmaya çalışılsa da bu kalıplar bütün müzikal yapıları kapsamamaktadır. Nitekim nakış biçimi de bu ölçüde sayılabilir. Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre "nakış” kelimesinin müzikteki anlamı "Beste ve semainin, dört yerine iki haneli olanı”, mecazi olarak ise "hile” anlamlarına gelmektedir. Arapçadan nakş ve Türkçe ’deki etmek fiilinin birleşmesi ile oluşan nakşetmek ise "süslemek, bezemek ve nakış yapmak anlamlarında kullanılmaktadır. Nakış bir besteleme biçimi olduğu söylenebilir. Temel olarak iki hane ve terennümlü, icra açısından biraz "hileli” ve uzun terennüm bölümleri ile adeta süslenmiş, nakşedilmiş bir yapıda olduğu düşünülebilir. Ali Rifat Çağatay’ın arşivi 2011 yılında Alp Altıner tarafından Nilgün Doğrusöz Dişiaçık ile paylaşılmıştır. Nilgün Doğrusöz Dişiaçık’ın kurucusu olduğu Osmanlı-Türk Müziği Araştırmaları Grubu "OTMAG” tarafından arşiv inceleme çalışmaları başlatılmıştır. Ali Rifat Çağatay’ın arşivinde bulunan ve çeviri yazısı yapılan "HDEF 8” isimli defter Hamparsum müzik yazısı ile yazılmıştır. Ali Rifat Çağatay’ın koleksiyonundaki HDEF 8 isimli defterin içerisinde yer alan nakış biçimindeki eserler incelenmiştir. Defter içerisinde yer alan nakış eserler farklı dönemlerden farklı bestekârların eserleridir. Eserlerin melodi ve güfte arasındaki bağlantıları incelenerek biçim analizleri yapılmıştır. Eserin içerisinde ayrılan bölümler güfte ve melodi üzerine seçilmiştir. Melodiler A1m, B2m ve AT gibi farklı kodlar verilerek isimlendirilmiştir. Konuya ışık tutması bakımından nakış biçiminin farklı kaynaklardaki tanımlarına değinilmiştir. HDEF 8 isimli defterin içerisinde yer alan 20 adet nakış biçimindeki eserden 19 tanesinin biçim analizleri yapılarak biçim şemaları tespit edilmiştir. Analiz sonucunda 19 eserde 18 adet farklı kullanım olduğu saptanmıştır. İki adet eser "Cesm-i bed-kes be-cesm-i mestet ne-rezed” ve "Dehr olmada bu sûr ile mahmûr-u meserret” ortak şema tespit edilmiştir. 19 eserden elde edilen istatistikler kullanılarak en çok kullanılan bölümler ve şemalar tespit edilmeye çalışılmış ve yorumlanmıştır.
Keywords : Nakış Biçimi, Biçim ve Form, Ali Rifat Çağatay, Hamparsum, Biçim Analizi