ALEVÎ YAZILI METİNLERİNDE ALLAH TASAVVURU

Authors : Reyhan Erdoğdu Başaran

Pages : 1217-1237

Doi:10.17859/pauifd.1021591

View : 19 | Download : 11

Publication Date : 2021-12-30

Article Type : Research

Abstract :Allah’ın varlığı, birliği, eşi ve benzerinin olmadığı inancını ifade eden tevhîd ilkesi Kur’ân’ın olduğu kadar Alevî yazılı kaynaklarının da en temel ilkesi olarak kabul edilmektedir. Ancak tevhîd inancı Sünni ve Şii İslam geleneğinden farklı olarak Alevî inanç sistemi içinde Allah-Muhammed-Ali üçlüsü çerçevesinde irdelenmektedir. Alevîliğin Allah-Muhammed-Ali yolu olarak ifade ediliyor olması bunun temel nedenlerinden biridir. Alevî yazılı metinlerinde bu üçlünün birbirinin ardına bir bütünü ifade ediyormuş gibi kullanılmış olması da ayrıca buna katkıda bulunmaktadır. Kelime-i şehadetin İslam âleminde makbul görmüş şekli Alevîlikte "La İlâhe İllallah, Muhammeden Resulullah, Aliyyun Veliyullah” şeklinde ifade bulmuştur. Bu ifadeye göre Allah tevhîdi, Muhammed nübüvveti ve Ali velayeti temsil etmektedir. Her ne kadar tevhîd ilkesi Allah’a has kılınmış ve aşkın Tanrı fikri Alevîlikte hâkim bir kanaat olarak yer edinmiş olsa da Ali’nin ulûhiyeti olarak yorumlanabilecek bazı ifadeler Alevîlikte tevhîd ilkesinin mahiyetini, sınırlarını ve Muhammed ve Ali ile olan bağlantısını incelemeyi elzem kılmaktadır. Ali’nin ulûhiyetini ele alan örnekleri her ne kadar Alevî ozanları tarafından yazılan şiirlerde görüyor olsak da Alevî temel dini metinleri olarak muteber olan Buyruklarda da "Hazret-i Şah-ı Velayet Adem’i yarattı” gibi bazı ifadeler Ali’ye İlâhlık nispet edildiği şeklinde bir algının oluşmasına sebebiyet verebilir. Bu çalışmanın temel gayesi Alevî klasik metinlerde Tanrı tasavvurunun nasıl ele alındığını ortaya koymaktır. Yalnızca Hz. Ali’nin değil Hz. Muhammed’in uluhiyeti olarak yorumlanabilecek örnekler eşliğinde Alevi yazılı metinlerinde tevhîd ilkesi ele alınacaktır. Bu sorular çalışmamıza yön verici niteliktedir: Alevî yazılı literatüründe Allah inancı nasıl ele alınmıştır? Allah Muhammed Ali üçlemesi tevhîd ilkesi ile örtüşmekte midir ve nasıl? Ali’ye ulûhiyet nispet eden pasajları nasıl değerlendirmek gerekir?
Keywords : İslam Mezhepleri, Alevilik, Kızılbaşlık, Tevhid, Hulul, Teslis