Ereğli’de Hesaplaşma: Karaman Âyanı Çavuş-zâde Zeynelâbidin Ağa’nın Katli [Mayıs 1772]

Authors : Ensar Köse

Pages : 63-87

Doi:10.21021/osmed.1340648

View : 110 | Download : 191

Publication Date : 2023-12-15

Article Type : Research

Abstract :Âyanlık, erken modern dönem Osmanlı tarihinin önemli bir olgusudur. Bir bakıma Osmanlı taşra toplumunun "aristokrat” zümresi olan âyan ailelerinin ortaya çıkışı ve zamanla birer hânedana dönüşmesi sürecine dair sorular muhteliftir. Bunların cevaplanması, ancak derinlikli araştırmaların çoğalması sayesinde mümkün olabilecektir. Nitekim bu makaleden beklenen fayda, Osmanlı tarihçiliğinin bu vadideki çabalarına bir katkı sağlamaktan ibarettir. Mayıs 1772 tarihinde Karaman Âyanı Çavuş-zâde Zeynelâbidin Ağa’nın öldürülmesinden yola çıkarak okuyucuya, eyaletin iki güçlü âyan hânedanı takdim edilmiştir. Bunlar Lârendeli Çavuş-zâdeler ile Ereğlili Abdülgaffar-zâdeler’dir. Her iki aile de 17. yüzyılın sonlarından itibaren adlarından söz ettirmeye başlamıştır. 18. yüzyıl boyunca Karaman eyaletinde mütesellimlik görevi, büyük ölçüde bunlar arasında el değiştirmiştir. Mukātaa sahipliği ve mültezimlik gibi, dönemin tipik servet edinme vasıtalarıyla zenginleşmişlerdir. Zaman zaman çalkantılı dönemler geçirseler de servet ve nüfuzlarını gelecek kuşaklara aktararak, birer "âyan hânedanı”na dönüşmüşlerdir. İşte bu araştırmada, Çavuş-zâde ve Abdülgaffar-zâde hânedanlarının doğuşu ve yükselişi, rakip haline gelmeleri, aralarındaki husumetin sebepleri ve nihayet Ereğli’de hesaplaşmaları ele alınmaktadır. Resmî görev ifa eden bir taşra seçkininin vefatı sonrasında, merkezî idare tarafından icra edilen bürokratik işlemlere de bir alt başlık açılmıştır. Araştırmanın birincil kaynakları Osmanlı arşiv kayıtları ve belgeleridir. Bu kaynaklar, Karaman ve Konya kadı (şer’iye) sicilleriyle desteklenmiştir.
Keywords : Osmanlı Devleti, Karaman Eyâleti, Âyanlık, Çavuş-zâdeler, Abdülgaffar-zâdeler