Bizans Dönemi’nde Kentin Dönüşümü: Hamam ve Hamam-Gymnasium Yapılarının Yeniden Kullanımı

Authors : Arif Misirli, Hamide Burcu Özgüven

Pages : 391-401

Doi:10.48120/oad.816834

View : 16 | Download : 9

Publication Date : 2020-12-26

Article Type : Research

Abstract :Antik Çağ kentlerinde yerleşim karakterinin tanımlanmasında kamu yapıları önemli yere sahiptir. Kentlerin önem ve kapasitesi hamam, hamam-gymnasium, tiyatro ya da agora gibi kamusal yapılar ile birlikte değerlendirilmektedir. Ancak 4. ve 7. yüzyıllar arasında toplumsal yaşamda ve ekonomide görülen değişimler, kamusal yapıların işlevlerinin devamlılığının sonlanmasına neden olmuş, bu durum da yapıların dönüşümlerine ve yeniden kullanımlarına ilişkin sonuçlar doğurmuştur. Bu çalışmanın konusunu oluşturan hamamlar ve hamam-gymnasium kompleksleri, kentlerde halkın yıkanma gereksinimini karşılayan, ayrıca eğitim, spor etkinlikleri ve kültürel gereksinimlerine de cevap veren kentsel birimlerdir. Arkeolojik kanıtlara dayanarak hamamların ve hamam-gymnasium komplekslerinin kentsel işlevlerinin 5.-6. yüzyıllarda değişmeye başladığı gözlenir. Özellikle Hıristiyanlığın yayılmaya başlaması ile birlikte kilisenin ruhsal temizliğe önem verilmesi gerektiğini vurgulaması söz konusu işlevlerin zamanla azalmasına neden olmuştur. Bu çalışmada hamamların ve hamam-gymnasium komplekslerinin Geç Antik Dönem’de başlayan dönüşümünün yanı sıra Bizans Dönemi’ndeki konumu ve kullanımı incelenmiş; Geç Antik ve Bizans kenti morfolojisinin hamam ve hamam-gymnasium komplekslerinin dönüşümü üzerinden analiz edilmesi amaçlanmıştır. İnceleme kapsamında söz konusu yapılarda meydana gelen dönüşümün nasıl oluştuğu ve sonuçta yeni işlevin ne olduğu sorgulanmaktadır. Bu doğrultuda Aizanoi, Amorium, Aphrodisias, Arykanda, Assos, Elaiussa Sebaste, Ephesos, Hierapolis, Miletos, Myra-Andriake, Olympos, Patara, Priene, Rhodiapolis, Sagalassos, Sardes, Side ve Tralleis kentlerinde yer alan hamamların ve hamam-gymnasium komplekslerinin dönüşümleri incelenmiştir. İşlevsel nedenlerle kentte geniş bir alanı kapsayan bu yapılarda özgün işlevini devam ettiren örnekler olduğu gibi, özgün işlevini kaybedip kullanımdan çıktıktan sonraki dönüşümleri, yapının bir bölümünün ya da yapılardan geriye kalan arsanın kullanılması şeklinde gerçekleştirilmiştir. Arkeolojik kazı raporları sonucu hamamların ve hamam-gymnasium komplekslerinin dinsel amaçlı dönüşümün yanı sıra, konut amaçlı, endüstriyel, savunma ve yönetsel amaçlı olarak farklı kullanımlarının olduğu saptanmıştır. Söz konusu yapıların dönüşümünde dinsel örgütlenmenin değişimi başta olmak üzere, kentsel alanın daralması sonucu arsa yetersizliğinin oluşması ve ekonomik hayatın yeni mecralarda gelişmesi gibi etkenlerin rol oynadığı dikkat çekmektedir.
Keywords : Geç Antik Çağ ve Bizans kenti, hamam, hamam-gymnasium kompleksi, dönüşüm