Post-Modern Paradigmanın Kıskacında Tüketim Toplumu ve Eleştirisi
Authors : Orkun Saip DURMAZ
Pages : 123-150
View : 8 | Download : 3
Publication Date : 2015-10-23
Article Type : Other
Abstract :Tüketim toplumu kavramıyla ilgili olarak, kavramın üretim nosyonundan epistemolojik ve ontolojik bir kopuşa işaret ettiği yönünde yaygın bir kanı vardır. Bu kanıya göre, bahsi geçen kopuş, üretim toplumundan tüketim toplumuna doğru bir kayışa tekabül etmekte, dolayısıyla çalışmak gibi modern zamanlara içkin bir edim toplumsal dokudaki önemini giderek kaybetmektedir. Üretimin toplumsal ve hatta ekonomik hayattaki belirleyici rolü silinirken, onun yerini tüketim almaktadır. Bu algı, hiç kuşkusuz, maddeci tarih okumasıyla çelişmekte; zira emek ve emek gücüne, maddi yaşamın üretimi ve yeniden üretimi sürecinde belirleyici herhangi bir rol atfedilmemektedir. Tüketim toplumu, Baudrillard’ın aynı adlı eserinin yayınlandığı 1970 yılından itibaren, yukarıda tarif edilen çerçeve dahilinde sosyoloji literatüründeki yerini almıştır. Bireylerin farklı yaşam tarzları ve tüketim alışkanlıkları temel alınmak suretiyle çizilen bu sosyolojik çerçeve iki temel sorunu barındırır: Birincisi, bireyler, üretim ilişkilerindeki yerleri itibariyle değerlendirilmediğinden, sınıfsal analizler yerine statü kalıplarıyla sınırlandırılmış olur. Bir diğer ifadeyle, kapitalizm gibi temel karakteristiği sınıflı toplum olan bir üretim biçiminde bireylerin sadece tüketim alışkanlıkları aracılığıyla analiz edilmesi sorunlu bir yaklaşımdır. İkincisi ise, tüketim nosyonunu üretim nosyonundan kopararak ele alan bir yaklaşımın, tüketim edimini birtakım yapısal ve makro ölçekli ekonomik faktörlerden bağımsızlaştırarak kavramsallaştırdığı söylenebilir. Bu çalışmada, herhangi bir kavramsal ifade gibi tüketim toplumunun da kapitalizmin temel dinamiklerinden kopartılarak ele alınamayacağı savunulmuştur. Ayrıca, bu çalışmada, tüketim ediminin, sermaye birikim rejimlerinden, dolayısıyla da üretim nosyonunun kendisinden soyutlanmak suretiyle ele alınamayacağı ifade edilmiştir. Tüketim toplumu kavramının post-yapısalcı sosyoloji literatüründeki yeri itibariyle kavramsallaştırılması birtakım sorunlara işaret etmektedir. Dahası, bu sorunların giderilmesi için hakim paradigma olan post yapısalcı paradigma üzerinde birtakım küçük rötuşlar yapmak yeterli olmayacak, tam tersine, tarihsel maddeci bir çözümleme aracılığıyla post-modern epistemolojiye topyekun bir karşı çıkış gerekecektir. Dolayısıyla tüketim toplumuna karşı yapılan içeriden eleştiriler, her ne kadar radikal ve eleştirel çözümlemeler içerseler de, bu çalışmada sahiplenilmeyeceklerdir. Üretim nosyonu ile tüketim nosyonu arasında herhangi bir epistemolojik ya da ontolojik kopuş olduğunu kabul etmek hakim paradigmanın yeniden üretilmesinde rol oynayacaktır. Bir başka deyişle, post-modernizmle hemhal olmuş bir algının yıkılabilmesi için, genel olarak moderniteye özel olarak da Marksizme geri dönmek gerekecektir. Bu doğrultuda, çalışmada, post-modern yaklaşımların gerek sosyoloji literatürü genelindeki gerekse de tüketim toplumu kavramı özelindeki hegemonyasının kırılması gibi bir amaç edinilmiştir. Çalışmada, tüketim ediminin geçtiği belli başlı tarihsel uğraklar ele alınmış, tüketim ediminin sözü edilen uğraklarda tekabülKeywords : Post-modernizm, tüketim toplumu, modernite, üretim, fordizm