- AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi
- Vol: 11 Issue: 31
- 1930\'lu Yıllarda Doğu Türkistan\'da Millî Mücadele ve Edebiyata Yansıması
1930\'lu Yıllarda Doğu Türkistan\'da Millî Mücadele ve Edebiyata Yansıması
Authors : Mehmet Bulut
Pages : 41-53
Doi:10.31126/akrajournal.1312710
View : 29 | Download : 29
Publication Date : 2023-10-06
Article Type : Research
Abstract :Doğu Türkistan’ın aslında bütün Türklüğün Çinlilerle olan mücadelesi yaratılışlarından bugüne dek sürmüştür. Çinlilerin Doğu Türkistan’a karşı son büyük saldıları 1750’lerde başlayarak bugüne kadar gelmiş ve maalesef günümüzde Çin tahakkümü altındadır. Bu işgale bugüne kadar pek çok kere isyan eden Doğu Türkistan halkının giriştiği isyanlardan bazılarının adları şunlardır: Büyük-Küçük Hocalar İsyanı, Üçturfan İsyanı, Ziyavdin Hoca isyanı, Cihangir Hoca İsyanı, Yusuf Hoca İsyanı, Yedi Hoca İsyanı, Velihan Töre İsyanı, Kuçar ve Döngenler İsyanı. Makalemizde 1930’lardaki isyanda yazılan, Jarring Prov. 472’ye kayıtlı üç şiiri ele alacağız. Bu şiirlerden biri daha önce Alimcan Buğda tarafından yayımlanmış, diğer ikisi ise ilk kez makalemizde yayımlanacaktır. İlk bölümde Uygurlar hakkında genel bilgi verilmiş olup ardından da Doğu Türkistan Türklüğünün Çin ve Rus işgalcileriyle olan son yüz elli yıldaki mücadelesi anlatılmıştır. Bunun ardından bu mücadeleye Türkiye Türklüğünün katkısı incelenmiştir. Daha sonra ise bahse konu şiirler, transkrip alfabesine aktarılmış, karşılarında Türkiye Türkçesi verilmiştir. Bu sayede üç şiirden yola çıkarak şanlı mücadelenin duygusal ve tarihî tarafına bakacağız. Türkiye Türklüğünün katkısını gördüğümüz Altay şiirinin Doğu Türkistan’a ulaşmasını sağlayan, İttihat ve Terakki tarafından Doğu Türkistan’a öğretmen olarak gönderilen Ahmet Kemal İlkul olabilir. Bir başka ihtimal ise Türk askerî personeli tarafından ulaştırılmış olmasıdır. Şiirler; Kumul, Kaşgar ve Altay yer adlarını ihtiva ederek buralarda kazanılan zaferi anlatır. Şiirler teknik açıdan kusurludur. Ancak zor şartlar altında yazılan bu şiirlerden teknik başarı beklemek de pek doğru sayılmaz. Bu tür şiirlerde önemli olan bağımsızlığa ve zafere olan vurgudur. Ayrıca yüreklere vatan sevgisi ve iman aşılamaktır. Bu üç örneğin bu konuda önemli bir güce sahip olduğunu söyleyebiliriz.Keywords : Doğu Türkistan, Uygurlar, Cedit Hareketi, Ahmet Kemal İlkul, İzmir Marşı