- Motif Akademi Halkbilimi Dergisi
- Vol: 12 Issue: 27
- RUSYA’DA MODERNLEŞME HAREKETLERİ, RUSYA MÜSLÜMANLARI VE İSMAİL GASPIRALI
RUSYA’DA MODERNLEŞME HAREKETLERİ, RUSYA MÜSLÜMANLARI VE İSMAİL GASPIRALI
Authors : Ümmet Erkan
Pages : 758-776
Doi:10.12981/mahder.578882
View : 8 | Download : 3
Publication Date : 2019-09-20
Article Type : Research
Abstract :IV. İvan döneminde siyasi birliğini tamamlayan Rus Çarlığı I. Petro döneminde yönünü Batı’ya çevirerek modernleşme hamlelerine başlamıştır. Petro reformları, Çariçe II. Katherine tarafından sürdürülmüş, Rus Çarlığı bölgesindeki dağınık Müslüman kavimleri kontrol altına almaya başlamıştır. Rus Çarlığı işgal ettiği topraklarda Müslüman nüfusa siyasi, ekonomik ve kültürel baskı uygulamıştır. Türkistan ve Kafkasya bölgesi başta olmak üzere Rusya’ya karşı direniş 19. Yüzyılın sonlarına kadar sürmüştür. Rusya Müslümanlarının yerel ve kavmi bağlılıkları aşamaması, milli bir bilincin oluşmaması birleşmelerine engel olmuştur. Ayrıca bölgedeki siyasi istikrarsızlık, kötü yönetim, yoksulluk, Rusya ve Çin arasında sıkışmış olmanın meydana getirdiği sorunlar bölgede Müslümanların direncini zayıflatmıştır. Rus işgallerine karşı geleneksel direniş biçimleri yetersiz kalmıştır. Rus yayılmacılığına karşı mücadele eden Tatarlar, Rusya ile Türkistan arasındaki ticarete aracılık ederek önemli kazançlar elde etmiştir. Gelişim gösteren Tatar burjuvazisi başta Kazan olmak üzere bölgede ekonomik hamleler yapmıştır. Türkistan’ın Rusya’nın eline geçmesi ile aracı konumu tehlikeye giren Tatarlar, Rus yayılmacılığına karşı çareler aramıştır. Şehabeddin Mercani, Abdülkayyum Nasıri gibi ilk dönem Tatar aydınlarının öncülük ettiği hareket İsmail Gaspıralı tarafından sistematik bir biçime sokulmuştur. İsmail Gaspıralı Rusya Müslümanlarının modernleşme çabalarını desteklemiş başta eğitim ve kültür olmak üzere reformların öncüsü olmuştur. Gaspıralı’nın amacı Rusya Müslümanlarını çağın koşullarına göre eğitmek, onlara milli bir bilinç kazandırmak ve Rus yayılmacılığına karşı güçlü bir Türk burjuvazisi yaratmaktır. Bunun için de bütün Türk dünyasının birleşmesini amaçlamıştır. Kültürel bir program olarak başlayan Türk birliği Osmanlı aydınlarının da desteği ile siyasi bir hedefe dönüşmüştür. Gaspıralı geliştirmiş olduğu fonetik metodu ile uzun süren okuma yazma öğrenme süresini 40 güne indirmiş, Türkistan’da Cedit okulları açmıştır. Gaspıralı’nın "dilde, fikirde ve işte birlik” sloganı Osmanlı ve Rusya Türkleri açısından ortak bir slogana dönüşmüştür.Keywords : Rusya Müslümanları, İsmail Gaspıralı, Rus modernleşmesi, Ceditçilik, Türkistan