- Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi
- Issue: 4
- Whitehead’in Postmodern Felsefi Perspektifinden Kendini Belirleyen Dindar Oluş
Whitehead’in Postmodern Felsefi Perspektifinden Kendini Belirleyen Dindar Oluş
Authors : Vedat Tezcan
Pages : 219-246
Doi:10.5281/zenodo.4026085
View : 12 | Download : 7
Publication Date : 2020-09-15
Article Type : Research
Abstract :Whitehead geliştirdiği yeni ontoloji teorisiyle, modern felsefenin deter-minist varlık tasarımının katılığını kırmayı başarmış filozoflardan birisidir. Onun nedensellik ilişkileri hakkında söyledikleri, modern determinizmin katı sınırlarına hapsolmuş evren tasarımımızı değiştirir. Determinist bakış açısına göre evren, lineer bir çizgisellikte yakın neden-sonuç ilişkilerine bağlı olarak işler. Oysa Whitehead’in düşündüğü çoklu nedensellik formları altında bu işleyiş, yakın neden sonuca indirgenemeyecek çaptadır. Filozofa göre varlığı meydana getiren tüm deneyim durumları çok katmanlı nedensellik bağıntılarıyla aktüalize olur. Hatta geleneksel kültürlerin çoğu zaman ayrıcalıklı kılma adına bu ilişkilerden yalıttığı Tanrı, nedensellik paylaşımına aktif olarak katılarak süreci bilfiil deneyimler. Ontolojik yapısı bu şekilde kurulan felsefi bir sistemin, Tanrı-insan ilişkisinin bir yorumu olan dindarlık deneyimi hakkında yeni şeyler söyleyeceği açıktır. Bu çerçevede çalışmada Whitehead’in ürettiği nedensellik formları dindarlık deneyimine uygulanmıştır. Özellikle söz konusu nedensellik formlarından ‘kendi kendine nedensellik formu’nun dindarlık deneyimini nasıl etkileyebileceği tartışılır. Tarafımızdan üretilen ‘kendini belirleyen dindar oluş’ kavramı bu tartışmanın bir neticesi olarak üretilmiştir. Her deneyim durumu gibi dindarlık deneyimi de kendini belirleme prensibiyle ilişki içindedir. Dolayısıyla bunun farkına varan bir bireyin dindarlık deneyimini, deneyimin ontolojik niteliğine uygun olarak kurması beklenir. Makale hedef edindiği bu amacın gösterimine uygun olacak şekilde, söz konusu ilişkinin nasıl kurulacağıyla ilgili bakış açıları geliştirmeye çalışır. Kendini belirleyen dindar oluş kavramı, biçimsel olarak Deleuze’un olası oluş çeşitliliğini gösterme amacıyla kullandığı ‘algılanamaz oluş’, ‘kadın oluş’, ‘edebiyat oluş’, ‘hayvan oluş’ gibi kavramlardan esinlenerek yaratılmıştır. İki filozof arasındaki özellikle süreç, oluş eksenli düşünce ortaklığı bu tür esinlenmeleri mümkün kılmaktadır.Keywords : Tanrı, Dindarlık, Nedensellik, Whitehead, Postmodern