- Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tarihi ve Folklorik Dergisi
- Lokman Hekim Journal 2013; Supplement Special Issue
- Eğir ve Tutya’nın İlaç Olarak Anadolu’daki Yeri
Eğir ve Tutya’nın İlaç Olarak Anadolu’daki Yeri
Authors : Ayten ALTINTAŞ
Pages : 10-11
View : 5 | Download : 3
Publication Date : 2013-09-01
Article Type : Research
Abstract :İnsanlığın ilk döneminden beri hastalıkların tedavisinde kullanılan bitkisel ilaçlar genellikle yöreseldi. Etkisi uzun sürede denenen ve müspet olan bu bitkiler kısa sürede diğer insanlar tarafından da kullanılmaya başlanırdı. Eğir ve Tutya da böyle bitkilerdendi. Türklerin Orta Asya’dan beri bildikleri ve Anadolu’ya geldiklerinde de kullanmaya devam ettikleri bitkilerden olan Eğir ve Tutya önemli ilaçlardandı ve gelecekte de bu önemi fark edilecektir. Eğir (Acorus calamus L.) Orta Asya’da yaşayan Türkler tarafından çok iyi bilinen önemli bir ilaçtı. Uygur tıp kitaplarında ve halk arasında önemini vurgulayan atasözlerinde yer almıştır. XI. yüzyılda yazılan Divan-ı Lüğat-ı Tıb’da da yer alan bu ilaç, yemekleri hazmettirici, karın ağrısını geçiren, gaz giderici, mide karaciğer hastalıklarında etkili olarak kullanılıyordu. Bu yüzden "Eğir bolsa er ölmez” atasözü ölümü bile uzaklaştıran bir ot olarak önemini vurgular. Evliya Çelebi de eğir bitkisini bilir ve seyahatnamesinin birçok yerinde zikreder. Eğirin Çağa gölünde çok yetiştiğini, köklerinin hazmettirici olduğunu iplere dizilerek vilayet vilayet gönderildiğini diğer adının yel otu olduğunu yazar. Çağa gölünden başka bu bitkinin Kanije’de Tuna kalesinde Azak kalesi dibindeki Ten nehrinde olduğundan, İstanbul’da Kâğıthane deresinde de yetiştiğini kaydeder. Türkistan’da bitkinin kökünün sıcak külde pişirilerek öksürüğe ve vereme karşı kullanıldığı, Orta Asya’da bulaşıcı hastalıklardan korunmak için köklerinin çiğnendiği, Tatarların kökünü içme sularını dezenfekte etmek için kullandıklarını biliyoruz. Osmanlı hekimlerinin tedaviye aldıkları bir bitkidir. Avrupa’ya XIII. yüzyılda Türkler tanıtmıştır ve bugün Avrupa’da kökünden ve tentüründen faydalanılır. Tutya bitkisi (Primula officinalis, çuha çiçeği) ise vatanı Orta Asya olan bir göz bitkisidir. Hekimlerin göz hastalıklarında kullandıkları bu etkili bitki dağlarda tabii yetişen tutya çiçeklerinin toplanması ile yapılıyordu. Evliya Çelebi de bu bitkiyi tanıyor ve Erzurum’un güneyindeki Eğerli Dağı’nda bol olarak bulunduğunu ve göz tabiplerinin burada tutya toplayıp kırk senelik körlerin gözüne mil çeker mahvolmuş gözleri aydınlık ettiklerini yazmaktadır. İngiliz seyyah Wheller 1723 yılında yazdığı kitabında bu bitkiyi Avrupa’ya tanıtmıştır. Osmanlı hekimlerinin de göz hastalıklarında kullandığı bu bitki Avrupa’da bugünkü tıpta farklı amaçlarla kullanılmaktadırKeywords : Eğir, Tutya, Anadolu, Bitkisel ilaç