- Medeniyet ve Toplum Dergisi
- Vol: 1 Issue: 2
- 19. Yüzyıl Osmanlı-Fas İlişkilerine Dair 1850 ve 1859 Tarihli İki Layiha
19. Yüzyıl Osmanlı-Fas İlişkilerine Dair 1850 ve 1859 Tarihli İki Layiha
Authors : Gökhan Yeşilmen
Pages : 105-128
View : 5 | Download : 2
Publication Date : 2017-12-20
Article Type : Research
Abstract :Avrupalı sömürgeci devletler sanayileşme hızının artmasıyla beraber pazar arayışını hızlandırmış ve sömürge rekabetiyle beraber daha önce işgal edilmemiş ülkeleri paylaşma yarışına girmişlerdir. İngiltere, Hindistan ve Uzak Doğu’da çok geniş bir alanda sömürgeler edinmişken Fransa ve İspanya’da Avrupa’ya en yakın yerlerden biri olan Fas'a göz dikmiştir. Fas’ın Fransa tarafından işgalinin evvelinde, Osmanlı Devleti’ndeki kapitülasyonlara benzer bir anlaşma da Fas ile imzalanmıştır. 1880 yılındaki Madrid Konferansı ve 1881 yılında Tanca düzenlemesiyle daha önce sadece İngiltere ve Fransa’nın sahip olduğu imtiyazlara neredeyse bütün Avrupa devletleri ve ABD de sahip oldu. Bu anlaşmalarla beraber Fas yalnızca ekonomik olarak değil siyasi anlamda da sömürgeci devletlerin etkisi altına girmiş oluyor ve bu devletlerin sık sık kendi hukuklarını bahane ederek Fas’ın içişlerine karışmasına neden oluyordu. Bu tarihten sonra Fas'ı işgal edip sömürgeleştirmeye hazırlanan Fransa, burada yoğun faaliyetlere girişti. İlk olarak 1830 yılında işgal ettiği Cezayir sınırından itibaren çeşitli bahanelerle Fas topraklarını parça parça işgale başladı. Ardından ekonomik imtiyazlar kullanmak suretiyle ülkenin ekonomisine ağır darbeler vurarak güçsüzleştirdi. Basın ve propaganda faaliyetleri ile Fas’lıları psikolojik olarak çaresizliğe alıştırıp diğer İslam ülkeleriyle bağlarının kesilmesi için hiçbir hukuk kuralına uymayacak uygulamalara başvurdu. Bu şekilde Fransa, Fas'ı izale ederek kendi işgaline uygun ortamı hazırlamış oluyordu. Sultan Abdülmecid tarafından Fas’ın durumunu tahkik için 1850 yılında görevlendirilen Mahmut Faiz Bey ve bir Osmanlı vatandaşı olan Doktor Ahmet Yemeni tarafından1899 yılında İstanbul’a gönderilen layihalarda Fas Devleti’nin 1852 ve 1899 yıllarında içinde bulunduğu durum anlatılmıştır. Bu layihalarda Fas’ın sosyal, ekonomik, siyasi ve askeri durumları hakkında detaylı bilgiler aktarılmıştır.Keywords : Osmanlı Devleti, Fas, Mahmut Faiz Bey, Doktor Ahmet Yemeni